Biblioteki

Czym jest biblioteka?

Biblioteka (gr. biblion albo biblos=książka, theke=składnica), to nazwa odnosząca się zarówno do instytucji, która gromadzi i udostępnia księgozbiory, do samego księgozbioru jak i do pomieszczenia (budynku, lokalu czy szafy), służącego do przechowywania książek1.

Krótka historia i rodzaje bibliotek

Termin ten ewoluował. We wczesnym średniowieczu obejmował Biblię (Bibliotheca), w XVI stuleciu także spisy i zestawienia bibliograficzne. Wraz z rozwojem zadań biblioteki nabierał on coraz bardziej instytucjonalnego znaczenia zgodnego z zadaniami, jakie biblioteka spełnia w społeczeństwie. Współcześnie, biblioteka jest instytucją usługową, która upowszechniając dotychczasowy dorobek myśli ludzkiej, współdziała w rozwoju nauki, gospodarki, kultury i oświaty. Wśród zasadniczych jej funkcji wymienić należy: planowe gromadzenie i uzupełnianie księgozbioru, opracowywanie go wg obowiązujących norm i przepisów, przechowywanie w odpowiednim porządku i zabezpieczanie, informowanie o nim i jego zawartości oraz udostępnianie czytelnikom2.

Uwzględnienie przyjętych kryteriów pozwala na wyróżnienie następujących typów bibliotek3:

charakter środowiska czytelniczego i formy wykonywania usług:

  • naukowe
  • fachowe
  • powszechne
  • szkolne

zakres tematyczny księgozbioru:

  • ogólne (uniwersalne)
  • specjalne

w zależności od metod udostępniania:

  • prezencyjne
  • wypożyczające (udostępniające poza teren B.)
  • zamknięte (pełniące usługi dla ograniczonego kręgu czytelników)
  • publiczne

uwzględniając terytorialny zasięg działania: ( zwłaszcza w zakresie archiwizowania piśmiennictwa i informowania o nim)

  • narodowe
  • regionalne

pod względem formalno-prawnym:

  • biblioteki to instytucje samoistne (posiadające odrębny byt prawny)
  • niesamoistne (stanowiące organiczną część instytucji, z których środków są utrzymywane). zależnie od osób prawnych, utrzymujących i finansujących:
  • państwowe
  • samorządowe
  • społeczne
  • prywatne

Jak korzystać z biblioteki?

Korzystanie z bibliotek staje się, w dobie internetu, coraz łatwiejsze i coraz mniej czasochłonne.
Fakt, że większość bibliotek oferuje już możliwość elektronicznego dostępu do danych o zawartości swoich zbiorów jest nie do przecenienia! Nie trzeba bowiem wychodzić z domu w deszczowe i zimne listopadowe popołudnie i narażać się na długie spacery od biblioteki do biblioteki (tu książki nie ma, tam wypożyczona, a gdzie indziej — tylko dla niektórych) w celu zdobycia potrzebnej książki. Można, siedząc przy biurku i popijając ciepłą herbatę sprawdzić, w której bibliotece poszukiwana pozycja jest dostępna, zarezerwować książkę i po prostu — odebrać ją.

Katalogi — rodzaje i korzystanie z katalogów

Katalogi to spisy materiałów zgromadzonych w bibliotece. Jedna biblioteka może dysponować kilkoma katalogami sporządzonymi według różnych kryteriów. Tak przygotowane spisy dokumentów biblioteki pozwalają na łatwiejsze, szybsze i bardziej precyzyjne dotarcie do informacji o poszukiwanych pracach, książkach, czasopisma etc. Każdy katalog zawiera opis bibliograficzny książki oraz hasło, które pozwala na odnalezienie danej pozycji w katalogu.
Najogólniej katalogi można podzielić na kartkowe i komputerowe.
Te pierwsze dostępne są tylko na miejscu w budynkach bibliotek. Katalogi kartkowe stopniowo wychodzą z użycia — zastępowane są katalogami komputerowymi — a to oznacza, np., że nie są już uzupełniane — nie zwierają informacji o nowo wydawanych pracach, które biblioteka także posiada. Niektóre biblioteki decydują się na skanowanie katalogów kartkowych i udostępnianie ich w takiej wersji w internecie. Inną drogą wyjścia na przeciw Czytelnikom i zmieniającym się standardom jest włączanie (przenoszenie) informacji z katalogów kartkowych do katalogów komputerowych. Chcąc skorzystać ze zbiorów danej biblioteki, szczególnie gdy poszukiwana pozycja nie jest nowa — należy zawsze upewnić się czy biblioteka posiada katalogi kartkowe, do którego roku były one aktualizowane oraz, czy ich zawartość dostępna jest w innych katalogach, czy trzeba sięgnąć do nich samych.
Katalogi komputerowe do katalogi dostępne drogą internetową i w bibliotekach — najczęściej w lokalnej sieci biblioteki. Ich mechanizmy pozwalają na sprawne przeszukiwanie materiałów dostępnych w bibliotece. Korzystając z nich — poszukując konkretnej pozycji — można łatwo wybrać kryterium wyszukiwania. Zawsze warto zorientować się jak dalece sięgają pozycje zawarte w katalogu (np. katalog komputerowy Biblioteki UPJP2 obejmuje przede wszystkim druki zwarte wydawane po 2000 roku; informacje o starszych materiałach znaleźć można jedynie w katalogach kartkowych). Zdecydowaną zaletą katalogów komputerowych jest możliwość dokonania za ich pomocą rezerwacji książki, sprawdzenia jej statusu (np. dostępna, wypożyczona — data zwrotu, udostępniana tylko na miejscu etc.), zachowania informacji w specjalnym schowku, z którego korzystanie chroni przed koniecznością kolejnego wydobywania informacji o książce z katalogu.
Katalogi centralne — obejmują informacje o materiałach co najmniej dwu bibliotek

Poza sposobem dostępu ważne są kryteria, w oparciu o które katalogi zostały utworzone, a które dla Czytelników stanowią kryterium wyszukiwania.
Zasadniczo można wyróżnić:

  • katalogi formalne — opisy szeregowane są alfabetycznie wg nazw osobowych (autor, tłumacz, redaktor), tytułów, serii wydawniczych, instytucji;
  • katalogi rzeczowe/ przedmiotowe/ treściowe — opisy szeregowane są wg haseł przedmiotowych, słów kluczowych, dyscyplin naukowych, dziedzin wiedzy (warto pamiętać, że schematy te nie są ogólnie przyjętymi, a jedynie ustanowionymi przez konkretną bibliotekę, a to znaczy, że w różnych bibliotekach mogą one być różne).

Z katalogów formalnych korzysta się najczęściej chcąc znaleźć konkretną pozycję (szukany: tytuł), prace konkretnego autora (szukany: autor) lub prace ukazujące się w serii (np. książki konkretnego wydawnictwa, prace pokonferencyjne etc.).
Z katalogów rzeczowych warto korzystać wtedy, gdy potrzebne są książki na dany temat, dotyczące konkretnego problemu. Takie wyszukiwanie jest bardzo pomocne, np. przy pisaniu prac przekrojowych. Chcą zgromadzić materiały na temat prawdy, czy czasu — należy zastosować kryterium wyszukiwania jakim jest słowo kluczowe czy hasło przedmiotowe. Takie możliwości zdecydowanie przyspieszają i pomagają pracy naukowej.

Uwaga: w przypadku katalogu kartkowego należy zapoznać się wcześniej ze sposobem ułożenia takiego katalogu, gdyż może się on różnić w zależności od biblioteki. Najczęściej stosowanym sposobem podziału jest Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna (UKD) — dziedziny zostały ponumerowane liczbami dziesiętnymi tak, że pierwsza cyfra wskazuje dział, następująca dziedzinę, a kolejne doprecyzowują obszar zainteresowań.
Tablice UKD

Przykład
Numer UKD Opis Komentarz
1 DZIAŁ: FILOZOFIA I PSYCHOLOGIA Dział ogólny
11/12 METAFIZYKA Dyscyplina filozoficzna „Metafizyka”
111 Metafizyka ogólna. Ontologia Specjalność w ramach dyscypliny „Metafizyka”
111.8 Transcendentalne właściwości bytu Zagadnienie w ramach specjalności „Metafizyka ogólna. Ontologia”
17 ETYKA. MORALNOŚĆ. FILOZOFIA PRAKTYCZNA Dyscyplina filozoficzna „Etyka…”
171 Etyka ogólna. Moralność indywidualna. Obowiązki człowieka wobec siebie Specjalność w ramach dyscypliny „Etyka…”
172 Etyka społeczna. Moralność społeczna Jeszcze jedna specjalność w ramach dyscypliny „Etyka…”

Biblioteki i katalogi w Internecie

Obecnie biblioteki wyposażone zostały w katalogi komputerowe, które z reguły dostępne są poprzez Internet. Adresy katalogów wybranych krakowskich bibliotek podane zostały w części poświęconej tym bibliotekom.

Poniżej prezentujemy dwa najważniejsze centralne katalogi biblioteczne w Polsce.

Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny
NUKAT
Katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademickich tworzony metodą współkatalogowania — każdy opis dokumentu jest tworzony tylko raz w bazie NUKAT i kopiowany do katalogów lokalnych. We współkatalogowaniu w NUKAT uczestniczy ponad 1100 bibliotekarzy z 81 bibliotek.

Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich
KaRo
Umożliwia dotarcie do informacji na temat zasobów wielu bibliotek polskich, ułatwia wyszukanie interesujących pozycji księgarskich, czasopism lub opisów bibliograficznych; stanowi uzupełnienie Katalogu NUKAT

Na stronie Biblioteki Głównej UMCS znaleźć można, między innymi, zgrabnie uporządkowane informacje o polskich bibliotekach naukowych i ich katalogach:
witryny i katalogi on-line bibliotek polskich oraz katalogi w polskich bibliotekach naukowych

Więcej na ten temat (w tym dane innych wartych uwagi katalogów) można znaleźć w rozdziale o multiwyszukiwarkach.

Wybrane biblioteki w Krakowie

Poniżej przedstawiamy w tabeli wybrane, ważne i przydatne, z punktu widzenia Studenta Wydziału Filozoficznego UPJPII, informacje, dotyczące funkcjonowania czterech bibliotek krakowskich: Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki UPJPII, Biblioteki Ignatianum oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.

Przedstawienie tych wiadomości w tabeli ułatwi, naszym zdaniem, ogólne rozeznanie się w zasadach działania tych bibliotek. W zależności od konkretnej sytuacji — może także pomóc w podjęciu decyzji, z której biblioteki skorzystać. Mając dane zebrane w zwartej formie, łatwiej będzie je porównać i — jeśli potrzebna książka czy czasopismo lub inne źródło (rękopis, starodruk) będzie dostępne we wszystkich trzech miejscach — wybrać najkorzystniejszą dla siebie, w danym momencie, możliwość dostępu do niego.

UWAGA: Informacje zestawione w tabeli odzwierciedlają stan z lutego 2010 roku.

rodzaj informacji Biblioteka Jagiellońska Biblioteka UPJPII Biblioteka Naukowa Księży Jezuitów_ (WSFP Ignatianum) Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie
adres biblioteki (w przypadku kilku filii adres dotyczy biblioteki głównej) al. Mickiewicza 22
wejście od strony ulicy Oleandry (Oleandry 3)
zobacz na planie miasta
Biblioteka Główna i Czytelnia Czasopism
ul. Bobrzyńskiego 10
plan miasta
ul. Kopernika 26
zobacz na planie miasta
ul. Rajska 1
zobacz na planie miasta
adres internetowy Biblioteka Jagiellońska Biblioteka UPJP2 Biblioteka Ignatianum Wojewódzka Biblioteka Publiczna
godziny otwarcia pon. 10.00-19.00,
wt.-pt. 9.00-19.00,
sob. 9.00-14.00
Biblioteka Główna:
pon.-pt. 9.00-18.00,
sob. 9.00-13.00
wt.-śr. 9.00-17.00,
czw.-pt. 10.00-18.00,
sb. 9.00-17.00
pon.-śr. 10.00-19.00,
czw. 12.00-19.00,
pt. 10.00-19.00,
sob. 10.00-14.00
korzystanie z biblioteki 1. prawo do korzystania ze zbiorów Biblioteki ma każda osoba pełnoletnia, posiadająca ważną kartę biblioteczną;
2. do korzystania tylko na miejscu uprawnia stała karta biblioteczna do czytelń lub jednorazowa wydana wyłącznie na podstawie dowodu tożsamości.
STUDENCI UPJPII mogą wypożyczyć 8 książek na okres 1 miesiąca z Czytelni Głównej można korzystać pod warunkiem wpisania się na listę odwiedzin i pozostawienia u Dyżurującego własnego dokumentu tożsamości ze zdjęciem do korzystania z usług Biblioteki uprawnia ważna karta biblioteczna
zapisy, dokumenty studenci stacjonarni i doktoranci szkół wyższych Krakowa (np. UPJPII) mogą zapisać się do biblioteki na podstawie dowodu osobistego i indeksu z aktualnym wpisem na rok akademicki. zapisy odbywają się tylko w Bibliotece Głównej (ul. Podzamcze 8); do zapisu wymagane są:
1. indeks z wpisem na bieżący rok akademicki
2. dowód osobisty
do Biblioteki nie ma zapisów;
materiały udostępniane są jedynie na miejscu — w Czytelni Głównej — pod warunkiem wpisania się na listę odwiedzin i pozostawienie u Dyżurującego, na czas korzystania z materiałów, swojego dokumentu tożsamości ze zdjęciem
do zapisu wymaga się:
1. dokumentu tożsamości ze zdjęciem i ujawnionym aktualnym adresem zameldowania
2. wypełnienia karty zapisu i zobowiązania się podpisem do przestrzegania Regulaminu
opłaty: dokumenty opłata za wystawienie nowej karty bibliotecznej wynosi 10 zł, za aktywację lub prolongatę 5 zł, za duplikat 15 zł. studenci posiadający elektroniczną legitymację studencką (ELS) wnoszą opłatę 5 zł. koszt karty bibliotecznej wynosi: 5zł korzystanie z Czytelni jest bezpłatne utratę karty należy zgłosić w Bibliotece; za wykonanie wtórnika pobiera się opłatę w wysokości 5,00 zł.
opłaty: przetrzymanie książki; dokonywanie prolongaty nieterminowy zwrot wypożyczonego dzieła w wysokości 1 zł od jednego woluminu za każde rozpoczęte 5 dni zwłoki, wyjąwszy niedziele i święta ‏biblioteka nie prolonguje książek telefoniczne; dokonać prolongaty można tylko osobiście, przy czym należy przynieść z sobą wypożyczone książki, których prolongata dotyczy materiały udostępniane są tylko na miejscu w Czytelni Głównej prolongaty można dokonać:
u dyżurnego bibliotekarza w agendzie, w której wypożyczone zostały materiały
telefonicznie w Punkcie Informacyjnym
za pośrednictwem Internetu (konto użytkownika dostępne jest w katalogu elektronicznym Biblioteki);
termin zwrotu wypożyczonych materiałów, wypadający na dzień zamknięcia Biblioteki, przesuwany jest automatycznie na pierwszy dzień jej otwarcia, przypadający po tym terminie;
termin zwrotu wypożyczonych materiałów można przesunąć (maksymalnie trzy razy), jeżeli nie ma na nie zapotrzebowania ze strony innych użytkowników
opłaty: zgubienie lub zniszczenie książki w przypadku zagubienia wypożyczonej książki czytelnik jest zobowiązany: odkupić egzemplarz zgodny z miejscem i rokiem wydania lub uiścić 5 do 10-krotną wartość książki wycenionej przez antykwariusza na zlecenie Dyrekcji Biblioteki; opłata za zagubienie książki nie może wynieść jednak mniej, niż 60 zł. w przypadku zagubienia wypożyczonej książki czytelnik jest zobowiązany: odkupić egzemplarz zgodny z miejscem i rokiem wydania lub uiścić 5 do 10-krotną wartość książki wycenionej przez antykwariusza na zlecenie Dyrekcji Biblioteki Czytelnik powinien zgłosić Dyżurującemu zauważone zniszczenia materiałów, aby nie ponosić za nie odpowiedzialności w razie zgubienia, zniszczenia lub uszkodzenia materiału użytkownik jest zobowiązany do jego odkupienia; jeżeli jest to niemożliwe - musi uiścić wartość w wysokości co najmniej trzykrotnej aktualnej ceny rynkowej; dopuszcza się możliwość odszkodowania w wysokości do dziesięciokrotnej wartości aktualnej ceny rynkowej w przypadku materiałów bardzo cennych;
w Bibliotece można… Osoby Przyjezdne: w szatni na parterze w nowym gmachu, za pośrednictwem pracownika Ochrony, można poprosić o wyrobienie karty bibliotecznej przed godzinami otwarcia Wypożyczalni; w wypożyczalni można:
* dokonać wpisu do Biblioteki Jagiellońskiej
* odebrać książki zamówione do wypożyczenia na zewnątrz oraz dokonać zwrotu
* przedłużyć termin wypożyczenia;
w czytelniach biblioteki można korzystać na wydzielonych stanowiskach z usług sieci INTERNET w Czytelni można korzystać z własnego laptopa oraz innych potrzebnych, przyniesionych materiałów pomocniczych — fakt taki trzeba zgłosić Dyżurującemu, który ma prawdo do kontroli materiałów po zakończeniu pracy Czytelnika; można zamówić odpłatne ksero ze zbiorów Biblioteki (w granicach dopuszczonych przez prawo autorskie oraz zgodnie z zasadami ustalonymi w Bibliotece), kserowaniu nie podlegają jednak dokumenty niepublikowane, o dużym formacie, ciężarze, w złym stanie, przy czym ocena możliwości kserowania materiałów należy do Dyżurującego, który może odmówić wykonania kserokopii. w Informatorium (parter pok. 1, tel. 012 37-52-200) można uzyskać podstawowe informacje o funkcjonowaniu biblioteki, a także dokonać telefonicznej prolongaty książek. Tutaj dostępne są także materiały informacyjne o bibliotece.
w Bibliotece trzeba (i nie wolno)… korzystający z czytelni i katalogów mają obowiązek pozostawić w szatni wierzchnią odzież, parasole, teczki, plecaki i torby; pracownicy ochrony mają prawo prosić czytelnika o okazanie do wglądu bagażu podręcznego (torby, teczki, plecaki, siatki itp.) w Czytelni nie wolno, między innymi: wynosić udostępnionych materiałów poza Czytelnię, skanować czy reprodukować ich przy pomocy własnego sprzętu bez zgody Dyrektora; spożywać posiłków i napojów oraz używać telefonów komórkowych wierzchnie okrycie należy pozostawić w szatni; nie wolno wnosić dużych toreb, teczek, plecaków itp. do czytelni i wypożyczalni; obowiązuje nakaz spożywania posiłków i napojów wyłącznie w kawiarence lub w innych miejscach do tego wyznaczonych
katalogi kartkowe katalogi kartkowe katalogi kartkowe informacje o rodzajach katalogów katalog czytelni czasopism dostępny na miejscu
katalogi komputerowe katalogi komputerowe katalogi komputerowe katalogi komputerowe katalogi komputerowe
różne informacje jednodniowa karta biblioteczna jest bezpłatna, wydawana jeden raz w roku na podstawie dowodu osobistego i upoważnia do korzystania z Biblioteki na miejscu w marcu 2003 r. Biblioteka otrzymała w darze od Biblioteki Marquette University w Milwaukee (USA) unikalną, największą na świecie, bazę danych ATLA Religion DataBase 2004 Win, przekazaną przez kierownika Biblioteki Pana Nicholasa C. Burckel'a. Z bazy można korzystać w czytelni biblioteki przy ul. Podzamcze 8. W marcu 2005 r. Biblioteka otrzymała uaktualnienie ATLA Religion DataBase 2005 Win. Biblioteka od września 2009 systematycznie wzbogaca swoje zbiory o kilkaset pozycji miesięcznie; ponadto dysponuje wyjątkowo bogatymi zbiorami czasopism filozoficznych (i nie tylko) baza danych_czasopisma oraz bardzo interesującymi zbiorami książek filozoficznych (w tym wiele rzadkich prac XIX-XX w.). Biblioteka gromadzi oprócz książek i czasopism również zbiory specjalne: płyty analogowe i CD, płyty DVD, CD-ROM- y, filmy na taśmie 16 mm, książkę „mówioną” i brajlowską, dokumenty życia społecznego. WBP oferuje użytkownikom 400 miejsc w czytelniach oraz 40 stanowisk komputerowych. Biblioteka zapewnia również dostęp do katalogowych i pełnotekstowych baz elektronicznych zarówno na miejscu jak i on-line.

Dla zainteresowanych

  1. Wirtualna Historia Książki i Bibliotek
  2. Książkowe i biblioteczne ,,perełki'' (inne spojrzenie na bibliotekę)
  3. Umberto Eco, O bibliotece, tłum. A. Szymanowski, Świat Książki, Warszawa 2007.
    O-bibliotece_Umberto-Eco.jpg