Etyka pracy naukowej i prawa autorskie

Etyka pracy naukowej

Przed naukowcem stoi odpowiedzialność za prawdę. Pociąga to za sobą wysoko postawione wymagania etyczne. Aby im sprostać, nie wystarczy sama wola - potrzebna jest wiedza, jak zdobywać wiedzę(!) i jak komunikować ją innym. Nauka rodzi różne pokusy związane ze współzawodnictwem, sławą i (niekiedy) pieniędzmi. Wszystkie one mogą prowadzić do zaprzepaszczenia tej wielkiej wspólnej wartości, jaką jest wiedza i nauka.

Nauka ze swej istoty jest działalnością intersubiektywną. Wiedza naukowa musi być przekazywalna, zrozumiała dla innych, a doświadczenia możliwe do powtórzenia (weryfikacji). Naukowcy tworzą wspólnotę ludzi - wspólnymi siłami starają się coraz dokładniej odkrywać prawdę o rzeczywistości.

Uczciwość intelektualna

Plagiat

Plagiat jest formą kradzieży cudzego utworu (lub części). Autor plagiatu czerpie korzyści z przypisywania sobie autorstwa cudzego tekstu.

Plagiat jest jednym z najcięższych przewinień w pracy naukowej. Drugim jest fałszerstwo. Oba dyskwalifikują każdego naukowca.

Filozof jest szczególnie powołany do dbałości o prawdę (filozofia wszak to umiłowanie mądrości), ciąży na nim duża odpowiedzialność związana z wagą poruszanych problemów i łatwością pobłądzenia.

Jasność

Filozof musi starać się określać granice swej niewiedzy („wiem, że nie wiem”). Trzeba mieć odwagę do mówienia „nie wiem”. Bardziej wartościowe jest uczciwe wyrażenie swej niewiedzy, niż maskowanie jej ogólnikami i niejasnościami! Bez uczciwości wobec siebie i innych oddalamy się od filozofowania (pozostają tylko pozory).

W obliczu błędów

Trzeba wyrobić w sobie umiejętność przyznawania się do błędów (przed sobą i przed innymi). W przeciwnym wypadku będziemy utwierdzać się w błędnej tezie, że istnieją ludzie nieomylni (dlaczego zwykle myślimy w tym kontekście o sobie?!).

Dystans do własnych błędów jest konieczny, aby umieć korzystać z krytyki filozoficznej. Choć każdy twórca jest emocjonalnie związany ze swym dziełem, to musimy założyć, że nie wszystko udało się nam ująć perfekcyjnie. Krytyka jest tak cenną metodą dlatego, że każdy z nas dostrzega inne aspekty sprawy, a konfrontacja tych ujęć pozwala zbudować bardziej adekwatny obraz rzeczywistości.

Podsumowując: musimy dążyć do perfekcji, ale trzeba mieć jednocześnie świadomość, że nie da się jej łatwo i szybko osiągnąć. Taka postawa jest wyrazem dojrzałości filozoficznej. To coś, czego nie da się nauczyć teoretycznie - to trzeba samemu przeżyć.

Rzetelność i odpowiedzialność autora

W pracy naukowej istotną wartością jest rzetelność. Praca napisana byle jak, zawierająca niezweryfikowane lub błędne dane, pomyłki, duże niejasności — nie tylko irytuje czytelnika, ale może doprowadzić go do popełnienia nieświadomych błędów.

Autor każdej pracy naukowej musi mieć świadomość, że czytelnik mu ufa — spoczywa zatem na nim wielka odpowiedzialność, aby nie zawieść tego zaufania. Jeżeli z nierzetelności popełnimy błąd, to może się on rozpowszechniać. O wiele trudniej będzie nam wielokrotnie sprostować błąd, niż raz a dobrze opracować dany temat. Wielu czytelników przyjmuje zasadę, że jeżeli ktoś myli się w drobnych rzeczach, zapewne tym bardziej będzie się mylił w rzeczach wielkich. Niestety zasada taka sprawdza się nad podziw często!

Nierzetelna praca prowadzi również do ośmieszenia autora. Praca jest świadectwem, jakie wystawia sobie autor!

Uwaga!

Szczególną uwagę należy zwrócić na rzetelność opracowania krytyki innego autora, albo też kontrowersyjnych. Są to miejsca, w których rzetelność jest kwestią kluczową.

Własność intelektualna i prawa autorskie

Sprawy związane z uczciwością intelektualną nie są kwestią etyczną. W Polsce (i w większości państw) część powyższych zagadnień jest związana również z odpowiedzialnością prawną. Sprawy te reguluje Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Należy zapoznać się z treścią ustawy. Dla ułatwienia poniżej zestawione zostały najważniejsze (z punktu widzenia filozofa) zapisy ustawy.

USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (wybór)

Art. 1.

1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).

2. Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Art. 4.

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:
1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
4) proste informacje prasowe.

Art. 15a.

Uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym przysługuje pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Jeżeli uczelnia nie opublikowała pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, może ją opublikować, chyba że praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego.

Art. 29. (tzw. prawo cytatu)

1. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym
wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. […]

Art. 115. (Odpowiedzialność karna)

1. Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. […]

Komentarz – warunki korzystania z prawa cytatu:

a) cytat musi być wyróżniony (nie może być wątpliwości, co jest tekstem autora, a co cytatem);
b) musi być wyraźnie oznaczony co do autora (imię i nazwisko) i źródła – nie wystarczy wzmianka w bibliografii! (zob. art. 34);
c) cytat musi być uzasadniony celem;
d) cytat pełni funkcję pomocniczą (nie zastępuje głównej konstrukcji pracy);
e) dopuszczalna wielkość cytatu nie jest określona, ale nie może sprawiać wątpliwości, czy nowe dzieło jest samoistne.

Dla zainteresowanych

Źródło: Tekst ujednolicony ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PDF).
Zobacz również: