Encyklopedie i leksykony

Źródła wiedzy (opracowania encyklopedyczne)

Encyklopedie i słowniki to podstawowe źródła wiedzy, które odgrywają szczególnie ważną rolę w początkowych fazach studiowania filozofii, choć i w późniejszej pracy często się przydają. Umożliwiają one wdrożenie się w posługiwanie się specyficznym słownictwem filozoficznym i ułatwiają zrozumienie wybranych problemów. Powinny być punktem wyjścia naszych studiów nad nowym dla nas tematem. Każdy filozof jednak wie, że nawet najlepsza encyklopedia nie jest w stanie ująć całego bogactwa problemów filozoficznych.

Encyklopedie i słowniki filozoficzne

Na początek warto zaznajomić się z encyklopediami fachowymi, które opisują wybrane pojęcia i problemy filozoficzne. To podstawowe narzędzie pracy filozofa. Oczywiście można spotkać również bardziej szczegółowe słowniki dotyczące wybranej dziedziny, zagadnienia lub nawet filozofa — niestety większość z nich dostępna jest wciąż tylko w wersji drukowanej.

W encyklopediach filozoficznych (i innych naukowych, ale nie w powszechnych) każde hasło stanowi odrębny artykuł naukowy na zadany temat i sygnowane jest nazwiskiem autora. Z tego względu hasła encyklopedyczne cytowane są jako artykuły i stanowią ważny element bibliografii pracy, o czym z reguły zapominają studenci.

Poniżej prezentujemy wybrane encyklopedie internetowe, które są rzetelnym źródłem wiedzy filozoficznej. Niestety w języku polskim posiadamy tylko jedną pozycję tego typu, która prezentuje wybrane hasła z encyklopedii, która ukazała się drukiem.

Powszechna Encyklopedia Filozofii (pl)

Encyklopedia powstaje w lubelskim środowisku KUL (wydawcą jest Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu działające przy Katedrze Metafizyki KUL). Choć do opracowania haseł zapraszani są autorzy z całej Polski, to prezentuje w większości specyfikę lubelskiego stylu uprawiania filozofii. Mimo tej wady jest to obecnie największa polska encyklopedia filozoficzna, trzeba czytać jednak ze świadomością, że wiele problemów jest ujmowanych inaczej w innych encyklopediach.

[http://ptta.pl/pef/ ]

Stanford Encyclopedia of Philosophy

Najczęściej używana encyklopedia stworzona w Stanford. Wyróżnia się bardzo dobrym poziomem opracowania haseł i bogatą bibliografią dołączoną do każdego z nich. Można tam znaleźć wiele współczesnych zagadnień i nurtów filozofii, np. Philosophy of computer science.

[http://plato.stanford.edu/ ]

The Internet Encyclopedia of Philosophy

Jest to druga pod względem ważności encyklopedia filozoficzna w Internecie. Zamieszczane w niej prace są recenzowane. Poziom opracowania artykułów jest bardzo różny – niekiedy można znaleźć zdawkowe notki, które dopiero czekają na opracowanie naukowe. W przypadku niektórych opracowań stoją one na bardzo wysokim poziomie, wielokrotnie są bardziej przystępne niż w encyklopedii stanfordzkiej.
Możliwe jest wyszukiwanie alfabetyczne haseł. Istnieje również przewodnik tematyczny zbudowany na niejednorodnych kryteriach podziału, obejmujący główne działy filozofii: metafizykę i epistemologię (jeden dział), teorię wartości; podział historyczny (według wieków lub według postaci); tradycje filozoficzne; inny dział zawiera natomiast logikę, filozofię matematyki i filozofię nauki. Przed wyszukiwaniem tematycznym warto się więc zapoznać bliżej z tą strukturą.

[http://www.iep.utm.edu/ ]

Interdisciplinary Encyclopedia of Religion and Science

Cenna pomoc w badaniach nad relacjami nauki i wiary. Zawiera wiele haseł dotyczących problemów filozoficznych, ale dotyka również niektórych interesujących kwestii, które pomijane są w ogólnych encyklopediach filozoficznych, a są ważne dla filozofów zajmujących wspomnianymi zagadnieniami. Duża część haseł została opublikowana uprzednio w dwutomowej encykloedii wydanej w języku włoskim.
[http://www.inters.org/ ]

The Dictionary of the History of Ideas

Niniejszy słownik nie jest typowym słownikiem filozoficznym – przedstawia historię wybranych idei. Takie ujęcie jest jednak cenne dla filozofa, gdyż ukazuje mu, jak historycznie rozwijały się pewne idee. Stanowi to doskonałe uzupełnienie dla studiów historii filozofii i stanowi doskonałe wprowadzenie do systematycznych studiów wybranego zagadnienia.
W sieci dostępne są 4 tomy słownika z pierwszej edycji z lat 1968-1973.
[http://etext.lib.virginia.edu/DicHist/ ]

Encyklopedie ogólne

Encyklopedie wymienione w tym dziale pozwalają rozwijać wiedzę ogólną, która jest nieodzowna dla filozofa.

Britannica Online Encyclopedia (en)

Doskonałe źródło wiedzy encyklopedycznej, dostępne obecnie również częściowo w sieci.
[http://www.britannica.com/ ]

Internetowa encyklopedia PWN (pl)

Doskonała polska encyklopedia rozwijana przez dziesiątki lat. Zawiera jednak bardzo skrótowe informacje, ale może być pomocna przy ustalaniu faktów biograficznych i pisowni nazwiska oraz imion obcojęzycznych.
[http://encyklopedia.pwn.pl/ ]

Wyszukiwarka encyklopedyczna (en)

Multiwyszukiwarka przeszukuje ponad 100 encyklopedii, słowników i innych źródeł wiedzy.
[http://www.encyclopedia.com/]

Posiada również sekcję filozoficzną pod adresem: [http://www.encyclopedia.com/sc/107184-philosophy.html]

Encyklopedie pomocne w badaniach historycznych

W tym dziale prezentujemy dawne encyklopedie tematyczne. Są one wciąż przydatne w badaniach historycznych - zawierają informacje o wielu osobach, których nie znajdziemy we współczesnych opracowaniach. Poza tym są świadectwem, jak kiedyś rozumiano pewne zagadnienia i z tego względu same w sobie mogą być wciąż interesujące.

Encyklopedia Kościelna wydana przez ks. M. Nowodworskiego

[http://www.pbi.edu.pl/site.php?s=YTYyNjllMDMwOTY4&tyt=encyklopedia+ko%C5%9Bcielna&aut=&wyd=&pg=1 ]
Jest to encyklopedia składająca się z 33 tomów wydanych w latach 1873-1933 (zobacz więcej). Udostępniana jest na serwerach Polskiej Biblioteki Internetowej (PBI).

The Catholic Encyclopedia (1917) (en)

Anglojęzyczna encyklopedia może być przydatna przy czytaniu historycznych prac, zwłaszcza z przełomu XIX i XX wieku.
[http://www.newadvent.org/cathen/ ]

Dawne encyklopedie powszechne

W ostatnim dziale prezentujemy wybrane encyklopedie powszechne powstałe przed II Wojną Światową. Są one źródłem informacji uzupełniających w badaniach historycznych. Pozwalają zdobyć informacje biograficzne o zapomnianych dziś postaciach i zagadnieniach. W ich opracowaniu brało udział wielu znanych naukowców.

S. Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. 1 - T. 18 (1898-1912)

Encyklopedia udostępniona w formacie DJVU na serwerze Biblioteki Cyfrowej Politechniki Łódzkiej. Zawiera osiemnaście tomów wydawanych w latach (1898-1912). Stanowi doskonale źródło wiedzy o kulturze i nauce polskiej w XIX wieku.

[http://ebipol.p.lodz.pl/dlibra/publication?id=721 ]

Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga

[http://www.gutenberg.czyz.org/ ]
Znana polska encyklopedia wydana w Krakowie w latach 1928-1934.

Encyclopaedia Britannica (1911) (en)

Sławna encyklopedia w edycji z roku 1911, stanowi dobre źródło do prac historycznych.
[http://www.1911encyclopedia.org/Main_Page ]