Teksty źrodłowe i opracowania

Podstawową umiejętnością filozofa, jak i każdego humanisty, jest umiejętność odróżniania tekstów źródłowych od opracowań.
Różnica wynika z tego, jak je traktujemy — czy są źródłem, które poddajemy analizie, czy są konkurencyjnym wobec naszego opracowaniem źródłowych poglądów.

Jak się okazuje, sam podział to nie wszystko. Ten sam tekst może być dostępny w różnych wersjach, a różne opracowania nie są z reguły na tym samym poziomie. Jak się w tym odnaleźć? Na co zwracać uwagę gdy poszukujemy tekstu? Na co — gdy mamy do wyboru różne edycje tekstu? Czym kierować się przy poszukiwaniu opracowań? Tymi zagadnieniami zajmiemy się obecnie.

Teksty źródłowe

Teksty źrodłowe są niezwykle ważne w pracy każdego filozofa - czerpie się z nich bezpośrednią wiedzę na temat poglądów myślicieli i uczonych. Korzystanie z materiałów źródłowych staje się zatem wskazane, a niejednokrotnie niezbędne, zwłaszcza w sytuacji, gdy chcemy jak najwierniej oddać myśl danego autora i wydobyć z nich problemy nie zanieczyszczone interpretacją innych komentatorów. Ponadto czytanie żródłowego tekstu pozwala poczuć specyfikę stylu wybranego filozofa.

Po czym poznać dobre edycje tekstów źródłowych?

Wybór edpowiedniej edycji (wydania) tekstu podyktowany jest wymaganiami odbiorcy w zależności od jego oczekiwań i potrzeb. Przykładowymi kryteriami są: sposób opracowania tekstu oraz przeznaczenie edycji.1

Ze względu na pierwsze kryterium rozróżnia się wydania krytyczne i pozbawione cechy krytyczności, natomiast ze względu na drugie: naukowe, popularnonaukowe i popularne. Kryteria te bardzo często się krzyżują.

Typy edycji ze względu na sposób opracowania tekstu:

Edycja krytyczna

  • na podstawie krytyki tekstu, czyli porównania wszystkich przekazów "edytorsko ważnych" (o dużym stopniu autentyczności potwierdzonym np. podpisem autora lub innym śladem jego kontroli) i wprowadzenia odpowiednich poprawek, prezentuje tekst w miarę mozliwości zgodny z intencją autora
  • rejestruje różne warianty tekstu tak, by możliwe było odtworzenie dziejów kształtowania się utworu
  • w celu ułatwienia prowadzenia prac badawczych nad tekstem, wydanie zaopatruje się w opracowania pomocnicze, takie jak obudowa tekstologiczna (np. charakterystyka rękopisów, opis przekazów), obudowa edytorska (indeksy,zestawienia pomocnicze)

Edycja pozbawiona cech krytyczności

  • powiela tekst bez kontroli tekstologicznej

Typy edycji ze względu na jej przeznaczenie:

Edycja naukowa

  • edycja przeznaczona do badań (nie zawsze jest to edycja krytyczna, może podlegać innym zasadom, z drugiej strony, każda edycja krytyczna, jeżli stanowi podstawę do badań, jest jednocześnie edycją naukową)

Edycja popularnonaukowa

  • w niektórych przypadkach są to opracowania krytyczne, (brzmienie tekstu jest ustalone w wyniku porównania przynajmniej z najważniejszymi przekazami edytosko ważnymi), chociaż z osłabionymi rygorami - nie podaje się rejestru wariantów tekstu, brak równiez obudowy tekstologicznej i edytorskiej.

Edycja popularna

  • wydanie szkolne lub przeznaczone dla szerokiego grona czytelników
  • powtarza tekst ustalony w wydaniu krytycznym lub (w przypadku jego braku) przedrukowuje z innego, w miarę poprawnego wydania
  • nie zawiera krytyki tektsu

Cytowanie szczególnych tekstów

Księgi, które mają wybitne znaczenie dla kultury, doczekały się z reguły własnych sposobów cytowania. Wynika to z reguły z faktu, że do teksów tych odwoływano się bardzo często i konieczna była metoda, która pozwala dokładnie zlokalizować wybrany fragment. Metody te nie są jednolite i wiążą się z historią recepcji danego dzieła.

Biblia

Ze względu na wyjątkowe znaczenie dla wiary, kultury, teologii i filozofii Biblia jest jednym z najczęściej cytowanych dzieł. Sposób cytowania zależny jest od tradycji obszaru językowego. W języku polskim ustalił się następujący sposób:

  • podajemy skrót nazwy księgi (zob. sigla)
  • następnie rozdział z księgi
  • po przecinku podajemy konkretny wers lub zakres wersów

Na przykład:

Prz 17,12

oznacza: Księga Przysłów, księga 17, wers 12.

System ten pozwala na precyzyjne odwołanie się nawet do części wersu. Dokładniejszy opis jak używać takiego systemu można znaleźć np. tutaj.

Uwaga: ze względu na wagę i znaczenie przekładu tekstu należy zawsze dołączyć informację o tłumaczeniu, z którego pochodzi dany fragment (można to uczynić zbiorczo uwagą w przypisie). NB W niniejszym opracowaniu cytaty z Pisma Św. pochodzą z wydania zwanego Biblią Tysiąclecia.

Zobacz również Biblia online.

Dzieła Platona

strona z Timaiosa z wydania Stephanusa
strona z wydania Stephanusa

Przy cytowaniu dzieł Platona przyjęło się, że do odwołujemy się podziału tekstu według wydania opracowanego Stephanusa z XVI w. Było to łacińsko-greckie wydanie dialogów Platońskich. Każda strona składała się z dwóch kolumn (w jednej tekst grecki, w drugiej łaciński). Strona podzielona była na części numerowane kolejnymi literami alfabetu. Podziały na strony i na części stron według tego wydania reprodukowane są na marginesach współczesnych wydań dzieł Platona.

W tym systemie podajemy numer strony i literę oznaczającą fragment.

Na przykład:

Fajdros, 237 C

Oznacza: dialog Fajdros, strona 237, część C według wydania Stephanusa.

Dla zainteresowanych

Więcej na temat edycji Stephanusa z Wikipedii.

Dzieła Arystotelesa

System cytowania dzieł Arystotelesa bazuje na krytycznym opracowaniu dzieł Filozofa dokonanym przez Augusta Immanuela Bekkera (1785-1871), profesora Uniwersytetu Berlińskiego.

W wydaniu (tzw. berlińskim) wszystkie teksty uzyskały wspólną numerację stron (żaden numer nie powtarza się w różnych tekstach), strony podzielone zostały na kolumny (oznaczenie literowe), a te ostatnie na linie. Odwołanie tworzy zatem ciąg liczbowo-literowy (paginacja Bekkera). System ten jest powszechnie używany przy cytowaniu dzieł Stagiryty.

Informacje o paginacji Bekkera podawane są na marginesach współczesnych wydań.

Na przykład:
Fizyka 221a13

Oznacza: księga Fizyka, strona 221 wg wydania Bekkera, kolumna a, wers 13.

Opracowania

Opracowanie dokonane przez innego autora może potwierdzać nasze analizy lub możemy polemizować z innym opracowaniem (co jest bardzo cenne w filozofii). Zrozumienie tej zależności jest konieczne, aby umieć dobrze budować prace.

Po czym poznać dobre opracowanie?

Wzrastająca liczba dostępnych opracowań z zakresu filozofii powoduje, że zuszeni jesteśmy do selekcji i wyboru jak najlepszych materiałów. Nie jest to łatwe, zwłaszcza w początkowej fazie zmagania się z zagadnieniem - kiedy nasza wiedza dopiero się kształtuje i lektura wybranego opracowania ma na celu jej pogłębienie.
Poniżej znajdziesz kilka wskazówek, na jakie warto zwrócić uwagę, decydując się na korzystanie z opracowania.

  • kto jest autorem opracowania?
  • czy coś wiem o autorze (czy jest znawcą danej problematyki?)
  • czy omówienie zagadnienia jest wyczerpujące (czego brakuje?)
  • czy opracowanie jest krytyczne (w tym odniesienie do innych koncepcji), czy autor tylko streszcza problematykę?