Podręcznik - wersja do wydruku

Wersja do druku zostanie udostępniona po dopracowaniu jej.

Wstęp

Szanowny Czytelniku!

Oddajemy w Twe ręce skrypt do zajęć z metodyki pracy naukowej i obsługi komputera. Wciąż uzupełniamy treść i pracujemy nad jego udoskonaleniem — prosimy więc o uwagi, które przyczynią się do jego ulepszenia.

Od Autorów

Według słynnego filozofa XX w. Karla R. Poppera, każdy człowiek posiada swoją własną filozofię, ale większość tych filozofii ma fatalne skutki. Popperowi można przyznać rację — choć refleksja filozoficzna wydaje się czymś naturalnym dla człowieka, to aby była uprawiana odpowiedzialnie, trzeba nauczyć się pewnych zasad.

Filozofii nie można się po prostu nauczyć, ale można nauczyć się tego, jak unikać pewnych błędów. Filozofia uprawiana jako nauka akademicka stawia przed nami dodatkowe wymogi (bardzo często techniczne). Jeżeli ich nie znamy i nie potrafimy spełnić, nasza przygoda z filozofią w czasie studiów może być najeżona bolesnymi przeszkodami.

Warto więc poświęcić trochę czasu i wyrobić sobie odpowiedni „warsztat”. Choć może się to wydawać mało pociągające (wobec wielkich problemów filozoficznych cóż może wydawać się interesujące?!), warto zainwestować trochę czasu. Bez dobrych narzędzi i umiejętności posługiwania się nimi, można łatwo zmarnować wspaniałe idee i zaprzepaścić swój talent.

Choć pewne narzędzia, o których będzie mowa wydają się rewolucyjne i bardzo nowoczesne, to fundamenty na których bazują są owocem długiej tradycji filozoficznej. Warto pamiętać, że każda nauka, a filozofia w szczególności, wymaga niekiedy trudu, wyrzeczeń i pracy nad sobą, odpłaca jednak wielką intelektualną przygodą i przyjemnością obcowania z Prawdą. Jeżeli będziesz chciał powiedzieć wraz z wielkimi myślicielami przeszłości: Amicus Plato, sed magis amica veritas przygotuj się do tego, bo oni również musieli się przygotować.

Zapraszamy do zapoznania się z „warsztatem” filozofa. Każdy, kto wytrwa przy filozofii, w przyszłości z pewnością doceni owoce tego trudu. Życzymy wytrwałości i oczekujemy na interesujące pytania lub sugestie. Ten podręcznik może stać się lepszy i bardziej interesujący również dzięki Tobie!

Autorzy

Jak korzystać z tego opracowania?

Niniejsza strona jest skryptem do zajęć ćwiczeniowych prowadzonych na I roku studiów licencjackich z filozofii. Od typowych skryptów różni ją forma: dzięki możliwościom hipertekstu czytelnik może łatwiej śledzić powiązania między różnymi treściami. Dzięki takiej formie, to czytelnik decyduje, w jakiej kolejności będzie poszerzał swą wiedzę.

Niniejsze opracowanie nie jest wstępem do filozofii. Autorzy przyjęli założenie, że czytelnik posiada już wiedzę o filozofii na poziomie osoby, która przeżyła już jeden semestr. Niektóre części opracowania wykraczają poza poziom standardowego kursu - przeznaczone są jako materiały dla doktorantów. Te fragmenty opatrzone zostały adnotacją „dla zaawansowanych”. Zachęcamy do zapoznania się z nimi, choć można je pominąć w trakcie kursu podstawowego.

Podręcznik podzielony został na rozdziały, które tworzą samodzielne całości. Podział ten jest zgodny z podziałem na strony w obrębie sajtu1. Kolejność czytania rozdziałów jest więc w zasadzie dowolna - odpowiednie linki pozwalają się cofnąć do potrzebnych wiadomości z innych stron. Zachęcamy do tego, aby czytać podręcznik równomiernie w miarę postępów zajęć.

Elektroniczna forma podręcznika nie zmienia jednak faktu, że tekst należy uważnie przeczytać. Nie wystarczy rzut oka na treść, ani pobieżne przejrzenie podkreślonych fragmentów - konieczne jest skupienie i przeczytanie danego rozdziału od początku do końca.

Kilka praktycznych porad

przyciski.png

Udostępniona została możliwość wydrukowania każdego rozdziału. W tym celu należy przycisnąć przycisk Print na dole wybranej strony.
Pojawi się wówczas okno z wersją przygotowaną do wydruku. Można wówczas ustawić kilka dodatkowych parametrów (np. czcionka i jej wielkość). Kliknięcie na link PRINT THIS PAGE spowoduje pojawienie się okna sterownika drukarki. Dalsze postępowanie jest standardowe.

print.png

Czytelnik może również śledzić jak powstawał dany rozdział, kto (i jak) przyczynił się do jego napisania, jak zmieniały się wersje. Można tego dokonać przyciskając przycisk History, który znajduje się u dołu każdej strony. Dzięki tej opcji można zobaczyć kto jest autorem danego tekstu i kto przyczynił się do jego ulepszenia (w klasycznych książkach jest to niemożliwe).

Dla zainteresowanych

  1. Hipertekst w teorii i praktyce literatury
  2. Bronisław Siemieniecki, Hipertekst jako narzędzie poznawcze
  3. Bronisław Siemieniecki, Komputer w rozwoju twórczym człowieka

Metodyka pracy naukowej

Wprowadzenie

Część I - Metodyka pracy naukowej

Część tę poświęcamy najważniejszemu zagadnieniu początkującego filozofa - jak zorganizować swoją pracę. A to, wbrew pozorom, wymaga więcej wysiłku niż nam wydaje. Dla wielu osób organizacja pracy jest trudniejsza nawet od lektury tekstów wielkich filozofów. Z drugiej strony, to klucz do sukcesu! Trzeba nauczyć się, czego wymaga się od filozofa i jak temu w praktyce sprostać. Czas poświęcony na początku nauce metodyki będzie owocował w trakcie całej późniejszej pracy naukowej.

Na początek przedstawiamy informacje dotyczące rodzajów zajęć i ich specyfiki. Tu można znaleźć porady, jak najlepiej z nich korzystać.

Następnie omawiamy podstawowe kwestie związane z pracą humanisty: rodzaje tekstów i style prac filozoficznych. Warto zwrócić uwagę na różnorodne cele, jakie stawiamy przed konkretnymi odmianami prac.

W tej części znajduje się wiele ważnych informacji dotyczących korzystania z bibliotek. Jeżeli poznasz zasady ich funkcjonowania, nie będą się one jawić jako biurokratyczna machina rodem z mrocznych powieści Franza Kafki. Mamy nadzieję, że zawarte tu uwagi pomogą zrozumieć, iż jest to instytucja stworzona po to, by pomagać w samodzielnym zdobywaniu wiedzy.

Zapewne niektóre partie materiału będą trudniejsze, na pierwszy rzut oka mogą nawet wydawać się zniechęcające i męczące. Warto mieć jednak na uwadze słowa:

[…] kto przysparza wiedzy - przysparza i cierpień (Koh 1,18b)

O specyfice uczenia się na uczelni

Wykłady i ćwiczenia są podstawowymi zajęciami dydaktycznymi prowadzonymi na uczelniach, przypisanymi do każdego obowiązkowego przedmiotu w programie studiów.

Wykład

Wykład jest prowadzony jednocześnie dla wszystkich studentów danego roku i ma charakter wprowadzający w zagadnienia z zakresu danego przedmiotu. Celem wykładu jest przekazanie studentom najważniejszych kwestii związanych z omawianą tematyką. Wykład jest dla studentów głównym źródłem zdobywania wiedzy z konkretnego przedmiotu oraz bodźcem do jej pogłębiania. Ponadto student ma możliwość zadawania pytań, wyjaśniania wątpliwości związanych z prezentowanymi przez wykładowcę zagadnieniami.
Wykład kończy się (po semestrze lub roku) egzaminem mającym na celu sprawdzenie wiedzy studenta. Egzamin przeprowadzony może być w formie ustnej lub pisemnej. Na studiach filozoficznych dominuje pierwsza z tych możliwości.

Ćwiczenia

Ćwiczenia stanowią dopełnienie wykładu oraz umożliwiają przyswojenie i przedyskutowanie omówionych zagadnień. Odbywają się w mniejszym gronie - studenci podzieleni są na grupy - co stwarza bardziej komfortowe warunki do nauki. Ćwiczenia z filozofii polegają głównie na analizie tekstów (w większości źródłowych) oraz ich interpretacji. Prowadzący, zazwyczaj na pierwszych zajęciach, przedstawia listę obowiązujących materiałów. Często stosowaną formą wprowadzenia w omawiany tekst jest przygotowywanie przez studentów referatów wygłaszanych na początku każdych zajęć. Ułatwia to studentom zrozumienie tekstu, a dla prelegenta jest okazją do samodzielnego opracowania tematu i zaprezentowania go przed audytorium.
Zaliczenie ćwiczeń - na ocenę - następuje poprzez napisanie pracy końcowej lub kolokwium (forma bardzo rzadko stosowana na filozofii). Ważną rolę odgrywa aktywność studenta na zajęciach, czynny w nich udział zazwyczaj jest szansą na wyższą ocenę.

Wykłady monograficzne

Wykłady monograficzne to rodzaj zajęć fakultatywnych, wybieranych przez studenta. Są to wykłady o zawężonym tematycznie zakresie, poświęcone konkretnemu zagadnieniu lub grupie powiązanych problemów.
Spośród listy odbywających się w danym roku wykładów monograficznych student dokonuje wyboru zgodnego z własnymi zainteresowaniami.
Zaliczeniem wykładu monograficznego jest zdanie egzaminu lub napisanie pracy końcowej (wymogi zwykle przedstawiane są przez prowadzącego na pierwszych zajęciach).

Przedmioty uzupełniające

Wykłady uzupełniające prowadzone są z przedmiotów pozafilozoficznych. Umożliwiają studentom poszerzenie wiedzy z wybranego zakresu (np. historii sztuki, literatury, fizyki, bioetyki itp.). Zaliczenie wykładu następuje zwykle na warunkach analogicznych, jak w przypadku wykładów monograficznych.

Konwersatoria

Konwersatoria prowadzone są w formie dyskusji wykładowcy z uczestnikami zajęć. Podstawę konwersacji stanowią teksty z wybranego zakresu tematycznego. Na zajęciach dokonuje się ich analizy oraz dyskutuje dostrzeżone w nich problemy.

Translatoria

Celem translatoriów jest połączenie pracy tłumacza z pracą filozofa. Rozumienie tekstów filozoficznych w wyjątkowo silny sposób związane jest z rozumieniem języka oryginału. Z tego względu tłumaczenie tekstów filozoficznych jest trudną sztuką, a rozumienie tekstów oryginalnych jest umiejętnością nie do przecenienia.
Translatoria filozoficzne przewidziane są w programie dla studiów uzupełniających magisterskich.

Seminaria naukowe

Seminaria prowadzone są dla studentów wyższych lat studiów oraz doktorantów (studia II i III stopnia). Celem zajęć jest przygotowanie uczestników do samodzielnego opracowywania zagadnień, pisania prac naukowych, zaznajomienie z metodologią badań naukowych. Seminaria są doskonałym miejscem przedstawiania własnych przemyśleń wygłaszanych w formie referatów, prezentacji, itp. Ważnym punktem seminarium jest analiza prac magisterskich (doktorskich) - pierwszych naukowych projektów studentów.

Aktualne informacje

Poniższe linki ukrywają informacje o planie zajęć (harmonogram) oraz o obowiązującym programie studiów. W celu rozwinięcia informacji należy kliknąć interesujący link.

Konsultacje

Konsultacje to dodatkowe zajęcia przeznaczone specjalnie dla studentów. To jedne z cenniejszych zajęć, z których potrafi z reguły korzystać tylko niewielki odsetek studentów.

Prawdy, półprawdy i mity…

Z konsultacjami wiąże się sporo nieporozumień i wątpliwości, które postaramy się tutaj rozwiać.

Konsultacje służą tylko usprawiedliwianiu zajęć i zaliczaniu niezdanych testów lub poprawianiu ocen

Owszem, w tym czasie często wykonuje się to, na co nie ma czasu podczas wykładów lub ćwiczeń. Niemniej nie znaczy to, że w ten sposób wyczerpuje się istota tych zajęć.

Podczas konsultacji zabieramy cenny czas profesorom

To jawna nieprawda — każdy wykładowca ma obowiązek przeprowadzenia tygodniowo 45 min. konsultacji ze studentami, tak samo jak musi prowadzić wszystkie inne zajęcia.

Konsultacje to zajęcia dla osób słabszych (takie zajęcia „wyrównawcze” w ramach studiów)

Choć niekiedy konsultacje mogą pomóc słabszym studentom, to zasadniczo kierowane są właśnie do najlepszych studentów, aby pomóc im jeszcze bardziej pogłębić wiedzę. Podczas zwykłych zajęć nie ma zwykle czasu ani możliwości, aby przedstawić niektóre bardziej skomplikowane sprawy, niekiedy nie pozwala na to poziom grupy.

Jak przygotować się do konsultacji? (Poradnik savoir-vivre)

  1. Do rozmowy należy się przygotować, aby nie tracić czasu na miałkie sprawy (to wyraz szacunku do drugiej osoby).
  2. Jeżeli trapi nas bardzo szczegółowy problem, warto go przedstawić wykładowcy wcześniej, aby miał czas na przygotowanie dokładniejszej odpowiedzi.
  3. Jeżeli umawiamy się na dyskusję konkretnego tematu, to naszym obowiązkiem jest przyjść na spotkanie.
  4. Oczywiście zawsze powinniśmy prosić o wyjaśnienie trudnych kwestii, ale trzeba przemyśleć problemy, o które chcemy pytać — pomoże to obu stronom.
  5. Jeżeli mimo wysiłków nie potrafimy precyzyjnie sformułować problemu, to przedmiotem konsultacji może być próba określenia źródła trudności. Należy jednak na początku spotkania dokładnie przedstawić swoje dotychczasowe prace w kierunku rozwiązania problemu.

Biblioteki

Czym jest biblioteka?

Biblioteka (gr. biblion albo biblos=książka, theke=składnica), to nazwa odnosząca się zarówno do instytucji, która gromadzi i udostępnia księgozbiory, do samego księgozbioru jak i do pomieszczenia (budynku, lokalu czy szafy), służącego do przechowywania książek2.

Krótka historia i rodzaje bibliotek

Termin ten ewoluował. We wczesnym średniowieczu obejmował Biblię (Bibliotheca), w XVI stuleciu także spisy i zestawienia bibliograficzne. Wraz z rozwojem zadań biblioteki nabierał on coraz bardziej instytucjonalnego znaczenia zgodnego z zadaniami, jakie biblioteka spełnia w społeczeństwie. Współcześnie, biblioteka jest instytucją usługową, która upowszechniając dotychczasowy dorobek myśli ludzkiej, współdziała w rozwoju nauki, gospodarki, kultury i oświaty. Wśród zasadniczych jej funkcji wymienić należy: planowe gromadzenie i uzupełnianie księgozbioru, opracowywanie go wg obowiązujących norm i przepisów, przechowywanie w odpowiednim porządku i zabezpieczanie, informowanie o nim i jego zawartości oraz udostępnianie czytelnikom3.

Uwzględnienie przyjętych kryteriów pozwala na wyróżnienie następujących typów bibliotek4:

charakter środowiska czytelniczego i formy wykonywania usług:

  • naukowe
  • fachowe
  • powszechne
  • szkolne

zakres tematyczny księgozbioru:

  • ogólne (uniwersalne)
  • specjalne

w zależności od metod udostępniania:

  • prezencyjne
  • wypożyczające (udostępniające poza teren B.)
  • zamknięte (pełniące usługi dla ograniczonego kręgu czytelników)
  • publiczne

uwzględniając terytorialny zasięg działania: ( zwłaszcza w zakresie archiwizowania piśmiennictwa i informowania o nim)

  • narodowe
  • regionalne

pod względem formalno-prawnym:

  • biblioteki to instytucje samoistne (posiadające odrębny byt prawny)
  • niesamoistne (stanowiące organiczną część instytucji, z których środków są utrzymywane). zależnie od osób prawnych, utrzymujących i finansujących:
  • państwowe
  • samorządowe
  • społeczne
  • prywatne

Jak korzystać z biblioteki?

Korzystanie z bibliotek staje się, w dobie internetu, coraz łatwiejsze i coraz mniej czasochłonne.
Fakt, że większość bibliotek oferuje już możliwość elektronicznego dostępu do danych o zawartości swoich zbiorów jest nie do przecenienia! Nie trzeba bowiem wychodzić z domu w deszczowe i zimne listopadowe popołudnie i narażać się na długie spacery od biblioteki do biblioteki (tu książki nie ma, tam wypożyczona, a gdzie indziej — tylko dla niektórych) w celu zdobycia potrzebnej książki. Można, siedząc przy biurku i popijając ciepłą herbatę sprawdzić, w której bibliotece poszukiwana pozycja jest dostępna, zarezerwować książkę i po prostu — odebrać ją.

Katalogi — rodzaje i korzystanie z katalogów

Katalogi to spisy materiałów zgromadzonych w bibliotece. Jedna biblioteka może dysponować kilkoma katalogami sporządzonymi według różnych kryteriów. Tak przygotowane spisy dokumentów biblioteki pozwalają na łatwiejsze, szybsze i bardziej precyzyjne dotarcie do informacji o poszukiwanych pracach, książkach, czasopisma etc. Każdy katalog zawiera opis bibliograficzny książki oraz hasło, które pozwala na odnalezienie danej pozycji w katalogu.
Najogólniej katalogi można podzielić na kartkowe i komputerowe.
Te pierwsze dostępne są tylko na miejscu w budynkach bibliotek. Katalogi kartkowe stopniowo wychodzą z użycia — zastępowane są katalogami komputerowymi — a to oznacza, np., że nie są już uzupełniane — nie zwierają informacji o nowo wydawanych pracach, które biblioteka także posiada. Niektóre biblioteki decydują się na skanowanie katalogów kartkowych i udostępnianie ich w takiej wersji w internecie. Inną drogą wyjścia na przeciw Czytelnikom i zmieniającym się standardom jest włączanie (przenoszenie) informacji z katalogów kartkowych do katalogów komputerowych. Chcąc skorzystać ze zbiorów danej biblioteki, szczególnie gdy poszukiwana pozycja nie jest nowa — należy zawsze upewnić się czy biblioteka posiada katalogi kartkowe, do którego roku były one aktualizowane oraz, czy ich zawartość dostępna jest w innych katalogach, czy trzeba sięgnąć do nich samych.
Katalogi komputerowe do katalogi dostępne drogą internetową i w bibliotekach — najczęściej w lokalnej sieci biblioteki. Ich mechanizmy pozwalają na sprawne przeszukiwanie materiałów dostępnych w bibliotece. Korzystając z nich — poszukując konkretnej pozycji — można łatwo wybrać kryterium wyszukiwania. Zawsze warto zorientować się jak dalece sięgają pozycje zawarte w katalogu (np. katalog komputerowy Biblioteki UPJP2 obejmuje przede wszystkim druki zwarte wydawane po 2000 roku; informacje o starszych materiałach znaleźć można jedynie w katalogach kartkowych). Zdecydowaną zaletą katalogów komputerowych jest możliwość dokonania za ich pomocą rezerwacji książki, sprawdzenia jej statusu (np. dostępna, wypożyczona — data zwrotu, udostępniana tylko na miejscu etc.), zachowania informacji w specjalnym schowku, z którego korzystanie chroni przed koniecznością kolejnego wydobywania informacji o książce z katalogu.
Katalogi centralne — obejmują informacje o materiałach co najmniej dwu bibliotek

Poza sposobem dostępu ważne są kryteria, w oparciu o które katalogi zostały utworzone, a które dla Czytelników stanowią kryterium wyszukiwania.
Zasadniczo można wyróżnić:

  • katalogi formalne — opisy szeregowane są alfabetycznie wg nazw osobowych (autor, tłumacz, redaktor), tytułów, serii wydawniczych, instytucji;
  • katalogi rzeczowe/ przedmiotowe/ treściowe — opisy szeregowane są wg haseł przedmiotowych, słów kluczowych, dyscyplin naukowych, dziedzin wiedzy (warto pamiętać, że schematy te nie są ogólnie przyjętymi, a jedynie ustanowionymi przez konkretną bibliotekę, a to znaczy, że w różnych bibliotekach mogą one być różne).

Z katalogów formalnych korzysta się najczęściej chcąc znaleźć konkretną pozycję (szukany: tytuł), prace konkretnego autora (szukany: autor) lub prace ukazujące się w serii (np. książki konkretnego wydawnictwa, prace pokonferencyjne etc.).
Z katalogów rzeczowych warto korzystać wtedy, gdy potrzebne są książki na dany temat, dotyczące konkretnego problemu. Takie wyszukiwanie jest bardzo pomocne, np. przy pisaniu prac przekrojowych. Chcą zgromadzić materiały na temat prawdy, czy czasu — należy zastosować kryterium wyszukiwania jakim jest słowo kluczowe czy hasło przedmiotowe. Takie możliwości zdecydowanie przyspieszają i pomagają pracy naukowej.

Uwaga: w przypadku katalogu kartkowego należy zapoznać się wcześniej ze sposobem ułożenia takiego katalogu, gdyż może się on różnić w zależności od biblioteki. Najczęściej stosowanym sposobem podziału jest Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna (UKD) — dziedziny zostały ponumerowane liczbami dziesiętnymi tak, że pierwsza cyfra wskazuje dział, następująca dziedzinę, a kolejne doprecyzowują obszar zainteresowań.
Tablice UKD

Przykład
Numer UKD Opis Komentarz
1 DZIAŁ: FILOZOFIA I PSYCHOLOGIA Dział ogólny
11/12 METAFIZYKA Dyscyplina filozoficzna „Metafizyka”
111 Metafizyka ogólna. Ontologia Specjalność w ramach dyscypliny „Metafizyka”
111.8 Transcendentalne właściwości bytu Zagadnienie w ramach specjalności „Metafizyka ogólna. Ontologia”
17 ETYKA. MORALNOŚĆ. FILOZOFIA PRAKTYCZNA Dyscyplina filozoficzna „Etyka…”
171 Etyka ogólna. Moralność indywidualna. Obowiązki człowieka wobec siebie Specjalność w ramach dyscypliny „Etyka…”
172 Etyka społeczna. Moralność społeczna Jeszcze jedna specjalność w ramach dyscypliny „Etyka…”

Biblioteki i katalogi w Internecie

Obecnie biblioteki wyposażone zostały w katalogi komputerowe, które z reguły dostępne są poprzez Internet. Adresy katalogów wybranych krakowskich bibliotek podane zostały w części poświęconej tym bibliotekom.

Poniżej prezentujemy dwa najważniejsze centralne katalogi biblioteczne w Polsce.

Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny
NUKAT
Katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademickich tworzony metodą współkatalogowania — każdy opis dokumentu jest tworzony tylko raz w bazie NUKAT i kopiowany do katalogów lokalnych. We współkatalogowaniu w NUKAT uczestniczy ponad 1100 bibliotekarzy z 81 bibliotek.

Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich
KaRo
Umożliwia dotarcie do informacji na temat zasobów wielu bibliotek polskich, ułatwia wyszukanie interesujących pozycji księgarskich, czasopism lub opisów bibliograficznych; stanowi uzupełnienie Katalogu NUKAT

Na stronie Biblioteki Głównej UMCS znaleźć można, między innymi, zgrabnie uporządkowane informacje o polskich bibliotekach naukowych i ich katalogach:
witryny i katalogi on-line bibliotek polskich oraz katalogi w polskich bibliotekach naukowych

Więcej na ten temat (w tym dane innych wartych uwagi katalogów) można znaleźć w rozdziale o multiwyszukiwarkach.

Wybrane biblioteki w Krakowie

Poniżej przedstawiamy w tabeli wybrane, ważne i przydatne, z punktu widzenia Studenta Wydziału Filozoficznego UPJPII, informacje, dotyczące funkcjonowania czterech bibliotek krakowskich: Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki UPJPII, Biblioteki Ignatianum oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.

Przedstawienie tych wiadomości w tabeli ułatwi, naszym zdaniem, ogólne rozeznanie się w zasadach działania tych bibliotek. W zależności od konkretnej sytuacji — może także pomóc w podjęciu decyzji, z której biblioteki skorzystać. Mając dane zebrane w zwartej formie, łatwiej będzie je porównać i — jeśli potrzebna książka czy czasopismo lub inne źródło (rękopis, starodruk) będzie dostępne we wszystkich trzech miejscach — wybrać najkorzystniejszą dla siebie, w danym momencie, możliwość dostępu do niego.

UWAGA: Informacje zestawione w tabeli odzwierciedlają stan z lutego 2010 roku.

rodzaj informacji Biblioteka Jagiellońska Biblioteka UPJPII Biblioteka Naukowa Księży Jezuitów_ (WSFP Ignatianum) Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie
adres biblioteki (w przypadku kilku filii adres dotyczy biblioteki głównej) al. Mickiewicza 22
wejście od strony ulicy Oleandry (Oleandry 3)
zobacz na planie miasta
Biblioteka Główna i Czytelnia Czasopism
ul. Bobrzyńskiego 10
plan miasta
ul. Kopernika 26
zobacz na planie miasta
ul. Rajska 1
zobacz na planie miasta
adres internetowy Biblioteka Jagiellońska Biblioteka UPJP2 Biblioteka Ignatianum Wojewódzka Biblioteka Publiczna
godziny otwarcia pon. 10.00-19.00,
wt.-pt. 9.00-19.00,
sob. 9.00-14.00
Biblioteka Główna:
pon.-pt. 9.00-18.00,
sob. 9.00-13.00
wt.-śr. 9.00-17.00,
czw.-pt. 10.00-18.00,
sb. 9.00-17.00
pon.-śr. 10.00-19.00,
czw. 12.00-19.00,
pt. 10.00-19.00,
sob. 10.00-14.00
korzystanie z biblioteki 1. prawo do korzystania ze zbiorów Biblioteki ma każda osoba pełnoletnia, posiadająca ważną kartę biblioteczną;
2. do korzystania tylko na miejscu uprawnia stała karta biblioteczna do czytelń lub jednorazowa wydana wyłącznie na podstawie dowodu tożsamości.
STUDENCI UPJPII mogą wypożyczyć 8 książek na okres 1 miesiąca z Czytelni Głównej można korzystać pod warunkiem wpisania się na listę odwiedzin i pozostawienia u Dyżurującego własnego dokumentu tożsamości ze zdjęciem do korzystania z usług Biblioteki uprawnia ważna karta biblioteczna
zapisy, dokumenty studenci stacjonarni i doktoranci szkół wyższych Krakowa (np. UPJPII) mogą zapisać się do biblioteki na podstawie dowodu osobistego i indeksu z aktualnym wpisem na rok akademicki. zapisy odbywają się tylko w Bibliotece Głównej (ul. Podzamcze 8); do zapisu wymagane są:
1. indeks z wpisem na bieżący rok akademicki
2. dowód osobisty
do Biblioteki nie ma zapisów;
materiały udostępniane są jedynie na miejscu — w Czytelni Głównej — pod warunkiem wpisania się na listę odwiedzin i pozostawienie u Dyżurującego, na czas korzystania z materiałów, swojego dokumentu tożsamości ze zdjęciem
do zapisu wymaga się:
1. dokumentu tożsamości ze zdjęciem i ujawnionym aktualnym adresem zameldowania
2. wypełnienia karty zapisu i zobowiązania się podpisem do przestrzegania Regulaminu
opłaty: dokumenty opłata za wystawienie nowej karty bibliotecznej wynosi 10 zł, za aktywację lub prolongatę 5 zł, za duplikat 15 zł. studenci posiadający elektroniczną legitymację studencką (ELS) wnoszą opłatę 5 zł. koszt karty bibliotecznej wynosi: 5zł korzystanie z Czytelni jest bezpłatne utratę karty należy zgłosić w Bibliotece; za wykonanie wtórnika pobiera się opłatę w wysokości 5,00 zł.
opłaty: przetrzymanie książki; dokonywanie prolongaty nieterminowy zwrot wypożyczonego dzieła w wysokości 1 zł od jednego woluminu za każde rozpoczęte 5 dni zwłoki, wyjąwszy niedziele i święta ‏biblioteka nie prolonguje książek telefoniczne; dokonać prolongaty można tylko osobiście, przy czym należy przynieść z sobą wypożyczone książki, których prolongata dotyczy materiały udostępniane są tylko na miejscu w Czytelni Głównej prolongaty można dokonać:
u dyżurnego bibliotekarza w agendzie, w której wypożyczone zostały materiały
telefonicznie w Punkcie Informacyjnym
za pośrednictwem Internetu (konto użytkownika dostępne jest w katalogu elektronicznym Biblioteki);
termin zwrotu wypożyczonych materiałów, wypadający na dzień zamknięcia Biblioteki, przesuwany jest automatycznie na pierwszy dzień jej otwarcia, przypadający po tym terminie;
termin zwrotu wypożyczonych materiałów można przesunąć (maksymalnie trzy razy), jeżeli nie ma na nie zapotrzebowania ze strony innych użytkowników
opłaty: zgubienie lub zniszczenie książki w przypadku zagubienia wypożyczonej książki czytelnik jest zobowiązany: odkupić egzemplarz zgodny z miejscem i rokiem wydania lub uiścić 5 do 10-krotną wartość książki wycenionej przez antykwariusza na zlecenie Dyrekcji Biblioteki; opłata za zagubienie książki nie może wynieść jednak mniej, niż 60 zł. w przypadku zagubienia wypożyczonej książki czytelnik jest zobowiązany: odkupić egzemplarz zgodny z miejscem i rokiem wydania lub uiścić 5 do 10-krotną wartość książki wycenionej przez antykwariusza na zlecenie Dyrekcji Biblioteki Czytelnik powinien zgłosić Dyżurującemu zauważone zniszczenia materiałów, aby nie ponosić za nie odpowiedzialności w razie zgubienia, zniszczenia lub uszkodzenia materiału użytkownik jest zobowiązany do jego odkupienia; jeżeli jest to niemożliwe - musi uiścić wartość w wysokości co najmniej trzykrotnej aktualnej ceny rynkowej; dopuszcza się możliwość odszkodowania w wysokości do dziesięciokrotnej wartości aktualnej ceny rynkowej w przypadku materiałów bardzo cennych;
w Bibliotece można… Osoby Przyjezdne: w szatni na parterze w nowym gmachu, za pośrednictwem pracownika Ochrony, można poprosić o wyrobienie karty bibliotecznej przed godzinami otwarcia Wypożyczalni; w wypożyczalni można:
* dokonać wpisu do Biblioteki Jagiellońskiej
* odebrać książki zamówione do wypożyczenia na zewnątrz oraz dokonać zwrotu
* przedłużyć termin wypożyczenia;
w czytelniach biblioteki można korzystać na wydzielonych stanowiskach z usług sieci INTERNET w Czytelni można korzystać z własnego laptopa oraz innych potrzebnych, przyniesionych materiałów pomocniczych — fakt taki trzeba zgłosić Dyżurującemu, który ma prawdo do kontroli materiałów po zakończeniu pracy Czytelnika; można zamówić odpłatne ksero ze zbiorów Biblioteki (w granicach dopuszczonych przez prawo autorskie oraz zgodnie z zasadami ustalonymi w Bibliotece), kserowaniu nie podlegają jednak dokumenty niepublikowane, o dużym formacie, ciężarze, w złym stanie, przy czym ocena możliwości kserowania materiałów należy do Dyżurującego, który może odmówić wykonania kserokopii. w Informatorium (parter pok. 1, tel. 012 37-52-200) można uzyskać podstawowe informacje o funkcjonowaniu biblioteki, a także dokonać telefonicznej prolongaty książek. Tutaj dostępne są także materiały informacyjne o bibliotece.
w Bibliotece trzeba (i nie wolno)… korzystający z czytelni i katalogów mają obowiązek pozostawić w szatni wierzchnią odzież, parasole, teczki, plecaki i torby; pracownicy ochrony mają prawo prosić czytelnika o okazanie do wglądu bagażu podręcznego (torby, teczki, plecaki, siatki itp.) w Czytelni nie wolno, między innymi: wynosić udostępnionych materiałów poza Czytelnię, skanować czy reprodukować ich przy pomocy własnego sprzętu bez zgody Dyrektora; spożywać posiłków i napojów oraz używać telefonów komórkowych wierzchnie okrycie należy pozostawić w szatni; nie wolno wnosić dużych toreb, teczek, plecaków itp. do czytelni i wypożyczalni; obowiązuje nakaz spożywania posiłków i napojów wyłącznie w kawiarence lub w innych miejscach do tego wyznaczonych
katalogi kartkowe katalogi kartkowe katalogi kartkowe informacje o rodzajach katalogów katalog czytelni czasopism dostępny na miejscu
katalogi komputerowe katalogi komputerowe katalogi komputerowe katalogi komputerowe katalogi komputerowe
różne informacje jednodniowa karta biblioteczna jest bezpłatna, wydawana jeden raz w roku na podstawie dowodu osobistego i upoważnia do korzystania z Biblioteki na miejscu w marcu 2003 r. Biblioteka otrzymała w darze od Biblioteki Marquette University w Milwaukee (USA) unikalną, największą na świecie, bazę danych ATLA Religion DataBase 2004 Win, przekazaną przez kierownika Biblioteki Pana Nicholasa C. Burckel'a. Z bazy można korzystać w czytelni biblioteki przy ul. Podzamcze 8. W marcu 2005 r. Biblioteka otrzymała uaktualnienie ATLA Religion DataBase 2005 Win. Biblioteka od września 2009 systematycznie wzbogaca swoje zbiory o kilkaset pozycji miesięcznie; ponadto dysponuje wyjątkowo bogatymi zbiorami czasopism filozoficznych (i nie tylko) baza danych_czasopisma oraz bardzo interesującymi zbiorami książek filozoficznych (w tym wiele rzadkich prac XIX-XX w.). Biblioteka gromadzi oprócz książek i czasopism również zbiory specjalne: płyty analogowe i CD, płyty DVD, CD-ROM- y, filmy na taśmie 16 mm, książkę „mówioną” i brajlowską, dokumenty życia społecznego. WBP oferuje użytkownikom 400 miejsc w czytelniach oraz 40 stanowisk komputerowych. Biblioteka zapewnia również dostęp do katalogowych i pełnotekstowych baz elektronicznych zarówno na miejscu jak i on-line.

Dla zainteresowanych

  1. Wirtualna Historia Książki i Bibliotek
  2. Książkowe i biblioteczne ,,perełki'' (inne spojrzenie na bibliotekę)
  3. Umberto Eco, O bibliotece, tłum. A. Szymanowski, Świat Książki, Warszawa 2007.
    O-bibliotece_Umberto-Eco.jpg

Skróty i symbole

Wprowadzenie

Tę część skryptu poświęcamy krótkiemu przedstawieniu ważniejszych i stosunkowo często pojawiających się w pracach naukowych, polskich i łacińskich skrótów i symboli. Poprawne odczytanie skrótów, zastosowanych przez Autora w danej pracy pozwoli uniknąć niepotrzebnych kłopotów w rozumieniu sensu wypowiedzi. Znajomość znaczeń prezentowanych wyrażeń jest dla filozofa nie mniej ważna, ponieważ sam twórczo pracuje.

Prezentowane skróty i symbole mają bowiem zastosowanie w tworzeniu przypisów oraz opisów bibliograficznych, a więc elementu obecnego w każdej pracy o charakterze naukowym.
Skróty i symbole prezentujemy w układzie od najprostszych - jedno i dwu-literowych do bardziej złożonych i w porządku alfabetycznym.

Skróty i symbole — przedstawienie i wyjaśnienie

wersja polska wersja łacińska rozwinięcie i znaczenie skrótów
(!) (sic)/ (sic!) tak [właśnie] — stosujemy przy cytowaniu, gdy w oryginale znajduje się wyraz budzący wątpliwości, np. „Jakób (!) Mortkowicz”
s. strona
b.m./ b.m.w. s.l. bez miejsca/ bez miejsca wydania/ sine loco — stosujemy, gdy nie znane jest miejsce wydania cytowanego dzieła
b.r. s.a. bez roku (wydania)/ sine anno — stosujemy, gdy nie znany jest rok wydania cytowanego dzieła
b.w. s.n. bez wydawcy/ sine nomine — stosujemy, gdy nie znana jest nazwa wydawcy cytowanego dzieła
i in. et al./ etc. i inne, i inni/ et alli, et cetera
ss. strony
por. cf. porównaj/ confer
wol. vol. wolumin/ volumen — tom w znaczeniu bibliotecznym, czyli pojedynczy fizyczny egzemplarz książki
zob. vide/ v. zobacz, patrz/ vide
tamże/ jw. ibidem/ ibid./ ib. tamże/ jak wyżej/ ibidem — stosujemy, aby nie powtarzać informacji o cytowanym dziele
tenże idem/ id. tenże/ idem — stosujemy, aby nie powtarzać imienia i nazwiska autora
taż/ tejże eadem/ ead. taż/ tejże/ eadem — stosujemy, aby nie powtarzać imienia i nazwiska autorki
dz. cyt. op. cit. dzieło cytowane/ opere citatum, opere citato — dzieło cytowane, w dziele cytowanym
wyd. cyt. ed. cit. editio citata — wydanie cytowane
loc. cit./ l.c. loco citato — miejsce cytowane
passim passim — tu i ówdzie, wszędzie

Dla zainteresowanych

  1. Zasady pisowni skrótów i skrótowców (źródło: słownik ortograficzny PWN).
  2. Słownik skrótów używanych w filozofii starożytnej.

Bibliografie

Wstępne informacje o bibliografiach

Bibliografia (z języka greckiego „biblion” - księga i „grafejn” - pisać) - to uporządkowany wykaz książek, artykułów lub innych dokumentów (map, kaset, płyt cd, dvd) sporządzony w oparciu o określone kryteria.

Rodzaje bibliografii określamy w oparciu o kilka kryteriów, takich jak przeznaczenie, zasięg chronologiczny, treść, forma wydawnicza, metoda opracowania.

Krótka historia bibliografii

Historia sporządzania bibliografii sięga Starożytności. W Polsce bibliografie zaczęto tworzyć w XVII wieku. Twórcą Bibliografii Polskiej był Karol Józef Estreicher (ur. 1827 w Krakowie – zm. 1908 w Krakowie) – bibliotekarz, historyk literatury i teatru, krytyk, publicysta, jeden z założycieli Akademii Umiejętności. Bibliografia była jego pasją - będąc adiunktem bibliografii w Szkole Głównej w wykładzie „O bibliografii” przedstawił ją jako samodzielną naukę. Jako dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej (od 1868 roku) podjął się uporządkowania, unowocześnienia i intensyfikacji gromadzenia zbiorów, a w 1869 roku rozpoczął wydawanie Bibliografii Polskiej. Dzieło Karola kontynuował jego syn Stanisław Ambroży, a następnie wnuk - Karol Estreicher (Junior, zm. 1984 r.), który nadał mu nowy wymiar poprzez zapoczątkowanie działalności Zakładu Bibliografii Polskiej.
W grudniu 2006 roku uruchomiona została Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera (EBBE). W 2007 r. Zakład Bibliografii Polskiej został przekształcony w Centrum Badawcze Bibliografii Polskiej Estreicherów. Jako samodzielna jednostka Centrum kontynuuje prace nad Polską Bibliografią, koncentrując się na digitalizacji i uzupełnianiu materiałów5.

Bibliografia w pracy naukowej

Bibliografia jako narzędzie poszukiwań

Każdy humanista staje w pewnym momencie przed koniecznością poszukiwań literatury do opracowywanego zagadnienia. Proces poszukiwania i zbierania informacji nazywamy kwerendą. Główne czynniki decydujące o powodzeniu kwerendy:

  • dociekliwość badacza,
  • sprecyzowanie tematu / zakresu poszukiwań,
  • umiejętność wyszukiwania informacji,
  • znajomość źródeł informacji bibliograficznych,
  • umiejętność uporządkowania danych i zarządzania nimi.

Prace ułatwiają odpowiednie opracowania zwane bibliografiami. Mają one za zadanie poinformować o tym, jakie prace na dany temat zostały opublikowane. Poprawna bibliografia zawiera wszystkie niezbędne informacje, konieczne do odnalezienia pracy.

Uwaga

  1. Obowiązkiem badacza jest uwzględnienie pełnej literatury tematu. Bez bibliografii jest to bardzo utrudnione.
  2. Bibliografia jest owocem pracy specjalistów. Pomijanie tych spisów, to niepotrzebne powtarzanie pracy, która już została wykonana („wyważanie otwartych drzwi”).
  3. Niektóre poszukiwania są wręcz niemożliwe do zrealizowania bez bibliografii.

W dalszej części przedstawione zostaną wybrane bibliografie przydatne w pracy filozofa.

Bibliografie załącznikowe

Z punktu widzenia studenta, jedną z ważniejszych wydaje się być tzw. bibliografia załącznikowa (wyróżniana ze względu na formę wydawniczą), stanowiąca wykaz źródeł danej pracy. Spis książek, artykułów oraz innych materiałów, z wykorzystaniem których praca została napisana, pozwala stosunkowo szybko zorientować się, w jakiej mierze Autor pracy odwoływał się do źródeł, a w jakiej do opracowań. Czy teksty, do których sięgał są dobre, wiarygodne i naukowe. Bibliografia stanowi cenne źródło informacji dla Czytelników - jest uporządkowanym (najczęściej alfabetycznie, według nazwisk autorów) spisem materiałów związanych - w takiej czy innej mierze - z problematyką poruszaną w pracy. W trakcie lektury nie zawsze jest możliwość, by zanotować informacje bibliograficzne dotyczące konkretnej pozycji, która okaże się interesująca, a do której odnosi się Autor pracy. W stosownych okolicznościach Czytelnik może z łatwością odnaleźć te informacje, korzystając właśnie z podanej w pracy bibliografii.

Umiejętność tworzenia bibliografii załącznikowych jest jedną z istotnych umiejętności naukowca. Należy poznać zasady zestawiania bibliografii oraz z zasady tworzenia opisu bibliograficznego.

Ogólne informacje o bibliografiach

Poniżej znajduje się podział bibliografii ze względu na najważniejsze cechy użyteczne w pracy naukowej.

Bibliografie dzielimy na:

  • przedmiotowe - obejmują literaturę na dany temat;
  • osobowe - spis prac danej osoby lub literatura związana z daną osobą.

Opracowania bibliograficzne mają zwykle formę uporządkowanej listy. W zależności od objętości, możemy takie spisy znaleźć na końcu artykułów i książek albo jako osobne artykuły, albo jako osobne wydawnictwa (niekiedy wielotomowe jak wspomniana Bibliografia Polska).

Obecnie większość spisów bibliograficznych tworzących samoistne dzieła przygotowuje się w postaci bazy danych, a stare spisy sukcesywnie przekładane są na tę formę. Zaletą baz danych jest duża szybkość ich przeszukiwania i możliwość wyszukiwania z uwzględnieniem wielu kryteriów dodatkowo połączonych operatorami logicznymi. Dzięki temu możliwości wyszukiwania są o wiele większe niż w przypadku tradycyjnych publikacji bibliograficznych. W epoce zalewu nadmiarem publikacji, bibliograficzne bazy danych stają się podstawowym narzędziem naukowca w poszukiwaniach literatury na zadany temat.
Warto wiedzieć, że wiele baz bibliograficznych udostępnianych jest w sieci Internet. Dostęp do niektórych z nich możliwy jest jednak niekiedy tylko w sieci uczelnianej lub na terenie biblioteki. Informacje na temat subskrybowanych baz danych można uzyskać w oddziałach informacji naukowej bibliotek.

Dobrze również wiedzieć, że opracowano wiele narzędzi informatycznych, które ułatwiają wykorzystywanie informacji bibliograficznych z baz danych w pisaniu prac. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych standardów jest format BibTeX skonstruowany dla programu LaTeX. Format BibTeX obsługiwany jest przez większość zaawansowanych baz danych (w tym przez Federację Bibliotek Cyfrowych). Pozwala on na łatwe pobieranie informacji bibliograficznej i prezentowanie jej w dowolnie wybranym stylu opisu. Zob. publikacja na temat standardu BibTeX i jego wykorzystania.

Zasady zestawiania bibliografii

Przy zestawianiu bibliografii należy brać pod uwagę poniższe zalecenia (dotyczy zwłaszcza bibliografii załącznikowych).

  1. Wszystkie wpisy muszą być wykonane w tym samym formacie opisu (ujednolicone).
  2. Wszystkie pozycje muszą kończyć się kropką.
  3. Imiona autorów, redaktorów i tłumaczy skracamy do inicjału (pierwszej litery imienia)6 (ułatwia pracę).

Bibliografie w pracy filozoficznej

Przyjrzyjmy się teraz wybranym bibliografiom. Pogrupujemy je ze względu na ich zakres tematyczny (przeznaczenie). Poza pewnymi wyjątkami, bardzo często brakuje bibliografii specjalistycznych. Wówczas musimy korzystać z bibliografii ogólnych, które niestety z reguły są mniej dokładne, zmuszają nas również do samodzielnej selekcji materiału.

Bibliografie filozofii współczesnej

Bibliografia prac z filozofii przyrody i nauk przyrodniczych

Bibliografia przygotowana została przez Sekcję Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych PTF. Obejmuje ona prace opublikowane w języku polskim począwszy od roku 2007. Bibliografię można przeglądać według jednego z trzech głównych kluczy: nazwiska autora, roku wydania pracy lub nazwy zagadnienia. Autorem bibliografii jest dr hab. Józef Zon, prof. KUL.

Wejście do bibliografii Sekcji FPiNP PTF

Bibliografie historii filozofii

Polski Indeks Filozoficzny (1945-2000)

Najważniejszy projekt bibliograficzny opisujący polski dorobek filozoficzny II poł. XX wieku. Projekt opracowany dzięki grantowi z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Baza znajduje się wciąż w fazie rozbudowy.

Dostępne są indeksy wydatnie wspomagające poszukiwania:

Dostępny jest również spis publikacji książkowych:
KSIĄŻKI FILOZOFICZNE AUTORÓW POLSKICH WYDANE W LATACH 1945-2000 (baza w opracowaniu)

Bibliografia filozofii polskiej (1896-1918)

Bibliografia filozofii polskiej (1896-1918), to kolejna część większego projektu wydawniczego realizowanego od lat w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Dotychczas ukazały się drukiem bibliografie okresu oświecenia (T. 1), romantyzmu (T. 2), pozytywizmu (T. 3). Trwają prace nad tomem czwartym, dotyczącym okresu Młodej Polski. Wydano dwa pierwsze zeszyty tego tomu (W. 1994 i 2002). Internetowa baza danych jest kontynuacją poprzednich części Bibliografii (ze strony projektu).

Baza Bibliografii Filozofii Polskiej

Warto zauważyć, że materiały te ukazały się również drukiem. Można spróbować, dla porównania, poszukać tych samych informacji przy pomocy bazy danych i wersji książkowej.

Bibliografia filozofii W. Tatarkiewicza

Bibliografia ta została opracowana przez Władysława Tatrkiewicza i uzupełniona przez Janusza Krajewskiego.
Dziś ma ona raczej znaczenie historyczne, choć może okazać się przydatna w studiach z filozofii polskiej do poł. XX wieku.

Natomiast wiele uzupełnień zostało wprowadzonych do bibliografii: jest w obecnym wydaniu bardzo znacznie powiększona. […] Jedynie w zakresie polskich publikacji autor od początku, od I wydania zmierzał do kompletności. W. Tatarkiewicz, Przedmowa (1968)

Zalety:

  • duża dostępność;
  • podział według nurtów;
  • dobre źródło dot. działalności polskich filozofów do poł. XX w.

Wady:

  • niepełny opis bibliograficzny (autor, tytuł, rok);
  • błędy (np. „Denisot” zamiast: „Denizot”);
  • brak nowszych pozycji;
  • nie uzupełniana.

Zakres:

  • większość przytoczonej literatury powstała przed 1970 r. (lata 70. i 80. reprezentowane są wybiórczo).

Podział:

  • Bibliografia podzielona jest na okresy.
  • Kolejny stopień podziału to: wydania prac źródłowych, przekłady polskie, opracowania (najpierw zagraniczne, następnie polskie).
  • Posortowana jest według kolejności omawiania twórców lub nurtów (szkół) w ramach książki.
  1. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 1, PWN, liczne wydania. Od starożytności do końca średniowiecza.
  2. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 2, PWN, liczne wydania. Filozofia nowożytna (do mesjanizmu w Polsce).
  3. W. Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 3, PWN, liczne wydania. Filozofia XIX wieku (od 1830) i XX wieku (do 1945).

Katalog Historii Nauki i Techniki (HINT)

Doskonały katalog zdigitalizowanych dzieł (z odnośnikami!) związanych z nauką i techniką utworzony i redagowany przez Włodzimierza Wypycha we współpracy z wieloma naukowcami z Polski.

[http://hint.org.pl/]

Co prawda filozofia nie pojawia się spisie tematów, ale katalog indeksuje wiele materiałów związanych z historią filozofii uprawianej w kontekście nauk przyrodniczych.
Przykład:
Bibliografia prac o Witelonie

Bibliografie osobowe

Bibliografie takie można odnaleźć w monografiach (artykułach monograficznych) poświęconych filozofom i naukowcom. W tym przypadku skazani jesteśmy na własne poszukiwania.

Uwaga praktyczna
Filozofowie pracujący obecnie na uczelniach publikują zwykle w Internecie bibliografie własnych prac. Podyktowane jest to wymogami administracyjnymi, niekiedy jednak bibliografie te nie są kompletne.

Przykłady:

  1. Bibliografia prac o Kazimierzu Twardowskim
  2. Bibliografia prac Tadeusza Czeżowskiego (PDF)
  3. Bibliografia prac Michała Hellera
  4. Bibliografia prac Józefa Tischnera
  5. Józef Wołczański, „Życiorys i bibliografia opublikowanych prac ks. prof. dra Kazimierza Waisa za lata 1895-1932”, Roczniki Filozoficzne, t. XXXI (1983), s. 133-145.

Szukając informacji o uczonych związanych z UJ warto zajrzeć do bazy bibliograficznej pracowników UJ (oprac. BJ).

Bibliografie przedmiotowe

Katalog historii nauki i techniki

Zbiera informacje o zdigitalizowanych pracach z zakresu nauki, techniki (i filozofii tych dziedzin).
Wejście do katalogu

Bibliografie ogólne

Stanowią one uzupełnienie wcześniej wymienionych opracowań. Z racji ich ogólnego charakteru można odnaleźć prace, które z różnych powodów nie zostały włączone do opracowań specjalistycznych. Uwaga ta dotyczy zwłaszcza opracowań o charakterze interdyscyplinarnym - ich włączanie do bibliografii specjalistycznej bywa niekiedy dość arbitralne.

Wskazane tu bibliografie pozwalają również uzupełnić dane z opisu bibliograficznego bibliografii szczegółowych (tak jest w przypadku bibliografii Tatarkiewicza).

W kulturze polskiej szczególną rolę odgrywają dwie bibliografie: Estreichera (unikatowe opracowanie polskiej działalności wydawniczej do początku XX wieku) oraz bazy bibliograficzne Biblioteki Narodowej (największe współczesne bazy bibliograficzne).

ELEKTRONICZNA BAZA BIBLIOGRAFII ESTREICHERA (EBBE)

Na podanej stronie można znaleźć bazy i bibliografie opracowane przez Centrum Badawcze Bibliografii Polskiej Estreicherów UJ, np.:

  • Bibliografia Staropolska
  • Bibliografia Polska (Spis Chronologiczny)
  • Bibliografia XIX wieku
  • Materiały do uzupełnień Bibliografii Estreichera
  • Bibliografia Estreichera w formie skanów z możliwością wyszukiwania

Strona główna projektu EBBE

Bazy Biblioteki Narodowej

Biblioteka Narodowa tworzy najobszerniejszy zbiór informacji bibliograficznej i udostępnia go obecnie w postaci baz danych dostępnych w Internecie. Szczególnie cenne w pracy filozofa są bibliografie książek oraz bibliografie zawartości czasopism (zawiera informacje o tytułach artykułów opublikowanych w polskich czasopismach). Obowiązkiem badacza szukającego literatury przedmiotu jest sięgnięcie do tych bibliografii.

Bibliografie książek polskich

Bibliografie zawartości czasopism

Uwaga! Wyszukiwanie znacznie upraszcza multiwyszukiwarka dostępna pod adresem: [http://mak.bn.org.pl/fidkar/ ].

To znakomite źródło informacji naukowej ma bodajże największe znaczenie dla filozofa, gdyż wiele istotnych prac publikowanych jest obecnie wyłącznie w formie artykułów. Bibliografia zawartości czasopism prowadzona jest od roku 1947 (uprzednio w formie katalogu kartkowego, następnie w formie drukowanej) - rozpoczęło się już wprowadzanie katalogu kartkowego do komputerowej bazy danych.

Zobacz również: inne bazy Biblioteki Narodowej.

Opis bibliograficzny

Ten dokument dotyczy zasad tworzenia i redagowania opisu bibliograficznego. To niezbędny element każdej większej pracy, który łatwo pozwala sprawdzić źródła pracy, jak i stanowi pomoc dla czytelników w pogłębianiu wiedzy.

Jak i gdzie szukać danych?

Pierwotnym źródłem danych są istniejące bibliografie i katalogi biblioteczne (informacje o książkach). W zależności od zagadnienia, potrzeba niekiedy sięgnąć po inne metody poszukiwania literatury.

Metody poszukiwań bibliograficznych

  1. Bibliografie i bazy bibliograficzne
    • Wyszukiwanie według nazwisk autorów — najprostsza metoda, ale zakłada, że znamy wszystkich autorów, którzy pisali na dany temat.
    • Wyszukiwanie według indeksów, słów kluczowych — metoda oparta na klasyfikacji dokonanej przez twórcę bibliografii. Jej zaletą jest to, że mocno zawęża zakres poszukiwań, wadą jest to, że nie zawsze dokonana klasyfikacja pasuje do naszego problemu.
    • Wyszukiwanie według złożonych kryteriów (dostępne tylko w bazach danych) — pozwala na zwiększanie precyzji, ograniczeniem tej metody jest zasięg bibliograficznej bazy danych. Trudność sprawia często odmienna konstrukcja dostępnych baz danych i inne podziały na słowa kluczowe.
  2. Śledzenie odnośników (bibliografii) w pracach z danego zagadnienia — to ważna metoda, która pozwala dotrzeć do wielu istotnych prac, nawet tych, które nie znajdują się w poważnych bibliografiach. Zaletą jest to, że autor powołując się na pracę zauważył powiązanie z opisywanym tematem. Tą drogą nie da się zwykle skompletować pełnej bibliografii, ale stanowi ona doskonałe uzupełnienie powyższych metod. Rozwinięciem tej metody są komputerowe bazy cytowań, które zapisują informację bibliograficzną nie tylko o pracy źródłowej, ale o cytowanych przez nią pracach. Największą jest SCI (Science Citation Index), która według zapowiedzi Ministerstwa ma zostać udostępniona wszystkim badaczom w kraju (w tym studentom piszącym prace dyplomowe).
  3. Wyszukiwanie w Internecie - zaletą jest prostota obsługi, ale uzyskanie satysfakcjonujących wyników bywa bardzo trudne i żmudne. Największą trudnością jest oddzielenie rzetelnej i wartościowej informacji od natłoku informacji bezwartościowej.

Wybrane wyszukiwarki internetowe:

  1. Google — znana wyszukiwarka zasobów internetowych.
  2. Google Scholar — ułatwia lokalizowanie tekstów naukowych i prac (stron), które cytują daną pracę.
  3. Google Książki — posiada możliwość pełnotekstowego przeszukiwania książek, ale tylko niewielka ich część jest udostępniona w całości (duża część książek pozwala na przeczytanie obszernych fragmentów).

Czym są dane bibliograficzne?

Dane bibliograficzne to opisy materiałów (książek, czasopism, publikacji elektronicznych etc.) wykorzystywanych (cytowanych, komentowanych) w pracy. Wskazanie ich chroni Autora pracy przed plagiatem, natomiast Czytelnikowi pozwala na identyfikację poszczególnych pozycji bibliografii.
Zasadniczo przy opisywaniu książek należy podać:
imię (inicjał) i nazwisko autora, tytuł publikacji, miejsce i rok wydania;
natomiast dla artykułów zamieszczonych w czasopismach w opisie uwzględnia się:
imię (inicjał) i nazwisko autora, tytuł artykułu, tytuł czasopisma, rok wydania oraz numer zeszytu czasopisma.

Które dane są konieczne, a które nie?

Dla książek opublikowanych po 1800 roku należy zamieścić następujące dane:

  • nazwę autora (inicjał imienia i nazwisko)
  • tytuł
  • dodatki do tytułu [nieobowiązkowo]
  • nazwę współtwórców [obowiązkowo w pracach zbiorowych, antologiach etc.]
  • oznaczenie wydania [nieobowiązkowo]
  • numer tomu [nieobowiązkowo]
  • miejsce wydania
  • nazwę wydawcy [nieobowiązkowo]
  • rok wydania

Dla książek opublikowanych przed 1800 rokiem należy zamieścić następujące dane:

  • nazwę autora (inicjał imienia i nazwisko)
  • tytuł
  • nazwę wydawcy (drukarni)
  • miejsce wydania (druku)
  • rok wydania (druku)

Dla rozdziału w pracy zbiorowej należy zamieścić następujące dane:

  • nazwę autora rozdziału
  • tytuł rozdziału
  • dodatki do tytułu [nieobowiązkowo]
  • tytuł i ewentualnie podtytuł pracy zbiorowej poprzedzony przyimkiem w (najczęściej stosowany jest zapis [w:])
  • nazwisko redaktora (redaktorów) pracy zbiorowej poprzedzone skrótem pod red., red. nauk., etc.
  • oznaczenie wydania [nieobowiązkowo]
  • numer tomu [nieobowiązkowo]
  • miejsce wydania
  • nazwę wydawcy [nieobowiązkowo]
  • rok wydania

Jak stworzyć opis publikacji?

Opis publikacji powinno tworzyć się z uwzględnieniem wskazań wydawnictwa, redakcji czasopisma, redaktorów pracy zbiorowej czy — prowadzącego. Oczywiście — w zależności od tego, jakie jest przeznaczenie pracy czy artykułu, który piszemy.
Istnieją różne typy opisów — zagadnienie to omówione jest szerzej w rozdziale poświęconym przypisom.
Niezależnie jednak od stosowanego typu opisu — istnieją pewne kryteria zawartości takich opisów — elementów, które koniecznie i niekoniecznie powinny składać się na opis publikacji. Zagadnienie to omawiane jest w dalszej części tego rozdziału.

Bibliografia pracy

Zasady tworzenia spisu bibliograficznego

  1. Bibliografię załącznikową (literaturę przedmiotu) należy umieszczać na końcu pracy, po tekście zasadniczym i materiałach uzupełniających, takich jak aneksy czy przypisy oraz przed materiałami informacyjno-pomocniczymi, np. słownikiem, indeksem, wykazem, spisem treści.
  2. Dane składające się na bibliografię powinny zostać zaczerpnięte z dokumentów wykorzystywanych w pracy i odnotowane w bibliografii zgodnie z językiem i pisownią, w jakim występują na dokumentach (wyjątek stanowią polskie książki opublikowane przed 1801 rokiem, w przypadku których należy uwspółcześnić lub podać formę współcześnie obowiązującą pisowni nazwiska autora czy miejsca wydania pracy, np. Kopernik zamiast Copernicus czy Kraków zamiast Cracoviae — w Krakowie)7.
  3. Dla wyrażeń typowych w opisie dokumentów należy stosować skróty tych wyrażeń, np. tłum. (tłumacz), t. (tom).
  4. W uzasadnionych sytuacjach, gdy przywołujemy publikację, dla której ustalone są określone skróty — można je stosować, jeśli zostaną objaśnione w wykazie skrótów.
  5. Każda pozycja w bibliografii powinna zwierać opis tylko jednego dokumentu.

Na każdą pozycję bibliografii powinny składać się następujące elementy8:

  1. dane o autorze: inicjał imienia i nazwisko
    • jeśli w dokumencie podano również pseudonim twórcy, wówczas podajemy go w nawiasach kwadratowych po nazwisku;
    • jeśli opisywana praca ma dwóch lub trzech autorów, można wymienić ich wszystkich w kolejności, w jakiej występują na opisywanej pracy;
    • jeśli opisywana praca ma więcej niż trzech autorów, należy wskazać pierwszego z nich i odnotować fakt, że nie jest jedynym przez dodanie skrótu i. in. (i inni) lub et al. (et alii).
    • w przypadku dzieł współtworzonych należy, przy zastosowaniu odpowiednich skrótów, rozróżnić role współtwórców, np. przez wskazanie pod. red. (pod redakcją), red. nauk. (redakcja naukowa), oprac. (opracował), w tłum. (w tłumaczeniu), przeł. (przełożył), przekł. (przekład);
  2. tytuł i dodatki do tytułu
    • tytuł i podtytuł powinno się przedstawić w takiej formie, w jakiej podano na dokumencie;
    • podtytuł i inne dodatki należy podawać wtedy, gdy warunkują zrozumienie tytułu pracy lub wyjaśniają go;
    • w tytułach obcych należy zachować pisownię i interpunkcję zgodną z zasadami obowiązującymi w języku, w jakim publikacja jest wydana;
    • jeśli przekład jest opisywany, można podać tytuł oryginału wprowadzając go za pomocą skrótu tyt. oryg. (tytuł oryginału) w nawiasach kwadratowych;
  3. informacje o współtwórcach
    • informacje te powinny być podawane wraz z zaznaczeniem roli twórców w powstawaniu publikacji, np. opracował, pod redakcją, w tłumaczeniu etc.;
    • opisując rolę poszczególnych osób zaleca się stosowanie przyjętych skrótów, np. pod. red. (pod redakcją), red. nauk. (redakcja naukowa), oprac. (opracował), w tłum. (w tłumaczeniu), przeł. (przełożył), przekł. (przekład);
    • dla publikacji obcojęzycznych należy stosować skróty właściwe językowi tej publikacji, np. ed. by (edited by);
  4. oznaczenie wydania
    • numer (kolejność) wydania podaje się cyframi arabskimi nie stawiając po nich kropki, dodatkowe informacje o wydaniu (poprawione, uzupełnione etc.) należy zapisać skrótem
    • dla publikacji obcojęzycznych stosować należy opis właściwy językowi tej publikacji, np. 2nd ed. (second edition)
  5. numer tomu lub części
    • numer tomu lub części dla pojedynczego woluminu należy zamieścić po numerze wydania;
    • jeśli w opisie nie podaje się numeru wydania wówczas numer tomu umieszczany jest po tytule;
    • dla zapisu określeń "tom", "część" etc. należy stosować skróty t. (tom), cz. (część);
    • zaleca się aby numer zapisywać cyframi arabskimi bez kropek, np. t. 2 (tom drugi) — nawet jeśli w dokumencie oryginalnym zastosowano zapis z kropkami;
  6. nazwa wydawcy
    • nazwę wydawcy należy podawać zgodnie z zapisem, jaki występuje na oryginalnym dokumencie — w języku jego zapisu;
    • gdy na dokumencie podano więcej nazw, należy odnotować pierwszą z wymienionych (dopuszczalne jest jednak wskazanie wszystkich wydawców wymienionych na opisywanym materiale);
    • w nazwach wydawców można nie uwzględniać określeń takich jak, sp. z o.o., SA, Ltd., and Co.;
  7. miejsce wydania
    • nazwę miejsca wydania należy podać zgodnie z jej zapisem na dokumencie;
    • jeśli w dokumencie wymieniono więcej miejsc niż jedno — należy podać miejsce wyszczególnione jako pierwsze (dopuszczalne jest jednak wskazanie wszystkich miejsc wydania wymienionych na opisywanym materiale);
    • odnotowując więcej nazw miejsc wydania pracy należy łączyć je półpauzą lub dywizem bez użycia spacji, np. Kraków-Poznań-Warszawa;
    • jeśli w opisywanym dokumencie brakuje informacji o miejscu wydania, fakt też należy odnotować w nawiasach kwadratowych przy pomocy jednego z przyjętych skrótów: b.m. (bez miejsca), b.m.w. (bez miejsca wydania) lub s.l. (sine loco); zobacz też — informacje o symbolach i skrótach
  8. rok wydania
    • niezależnie od zapisu na publikacji — rok wydania należy podawać przy użyciu cyfr arabskich;
    • jeśli w opisywanym dokumencie brakuje informacji o roku wydania, fakt też należy odnotować w nawiasach kwadratowych przy pomocy jednego z przyjętych skrótów: b.r. (bez roku) lub s.a. (sine anno);
    • przy opisie dokumentu wielotomowego, którego kolejne tomy ukazywały się w okresie dłuższym niż jeden rok należy podać lata publikacji najwcześniej i najpóźniej wydanego tomu, przy czym należy łączyć je półpauzą lub dywizem bez użycia spacji, np. 1987-1996, t. 1-8.;
    • przy opisie dokumentu wielotomowego, którego wydawnictwo jeszcze nie zostało ukończone, należy podać tylko datę publikacji pierwszego tomu zapisując ją z półpauzą lub dywizem, np. 1982-.;

Jak podzielić bibliografię?

W większości prac bibliografia powinna być obszerna (zależy to głównie od charakteru pracy), zmusza to autora do podziału bibliografii na działy. Zagadnienie to, mimo pozorów, jest stosunkowo trudne i wymaga dobrej znajomości warsztatu pracy naukowej oraz wyczucia metodologicznego. Z tego względu układ bibliografii i przypisanie prac do poszczególnych działów należy koniecznie omówić z promotorem.

W najprostszym przypadku bibliografię dzielimy na trzy działy:

  1. Prace źródłowe.
  2. Opracowania.
  3. Literatura pomocnicza.

Ogólnie rzecz biorąc przyjmuje się następujące kryteria podziału bibliografii:

  1. roli (jaką rolę spełnia dana pozycja bibliograficzna w naszym opracowaniu?);
  2. rodzaju pracy (podział na monografie, prace zbiorowe);
  3. tematyczne (z jakim tematem wiąże się dana pozycja bibliograficzna?);

Uwaga:

  1. w każdym wypadku pozycje bibliograficzne muszą być uporządkowane alfabetycznie (dodatkowo porządkujemy chronologicznie prace jednego autora);
  2. podział musi być rozłączny, tj. żadna praca nie może pojawiać się w kilku kategoriach.
W celu lepszego zrozumienia podziałów warto przyjrzeć się ogólnemu schematowi opartemu na propozycji R. Zenderowskiego9.
Bibliografia
Źródła
(przedmiot badania)
Opracowania
(narzędzie badania)
źródła podstawowe
(właściwy przedmiot badania)
podział według:
1. rodzaju źródła
2. tematyki
3. rodzaju i tematyki (łącznie)
źródła uzupełniające
(pośrednio związane z przedmiotem)
podział według:
1. rodzaju źródła
2. tematyki
3. rodzaju i tematyki (łącznie)
literatura podstawowa
(opracowania bezpośrednio związane z tematem)
podział według:
1. Rodzaju literatury
1.a. monografie
1.b. prace zbiorowe
1.c. czasopisma
1.d. inne (np. strony WWW)
2. Tematyki
2.a. aspekt 1
2.b. aspekt 2,
… etc.
3. Podział mieszany rodzaj-tematyka
literatura uzupełniająca
(opracowania wątków pobocznych, tło zagadnienia, itp.)
podział według:
1. Rodzaju literatury
1.a. monografie
1.b. prace zbiorowe
1.c. czasopisma
1.d. inne (np. strony WWW)
2. Tematyki
2.a. aspekt 1
2.b. aspekt 2,
… etc.
3. Podział mieszany rodzaj-tematyka

Formaty opisu bibliograficznego

Typy opisów bibliograficznych

Zagadnienie to zostało omówione szerzej w rozdziale poświęconym formatowi opisu bibliograficznego i przypisów.

Jak zadecydować, który typ opisu użyć?

Właściwie rzadko zdarzają się takie sytuacje, że wybór typu opisu bibliograficznego faktycznie pozostaje w gestii Autora pracy. Jeśli decyzja ma zostać podjęta w stosunku do artykułu, a ostatecznie celem jego Twórcy jest przedłożenie go Redakcji wybranego czasopisma naukowego, aby został w tym czasopiśmie opublikowany — Autor takiego artykułu powinien uwzględnić wskazania, co do sposobów opisywania materiałów, które do wiadomości autorów redakcje podają. Sprawa ta jest niezwykle istotna, ponieważ, po pierwsze — dobrze świadczy o Autorze, który stosownie odpowiada na wymagania redakcji, a po drugie — ułatwia i przyspiesza pracę redakcyjną — nadsyłane artykuły są pod względem typu stosowanego opisu bibliograficznego jednolite, nie trzeba już tracić czasu na poprawianie, zmiany czy uzupełnienia przypisów bibliograficznych. Można natomiast skoncentrować się na korekcie i redakcji tekstu zasadniczego, co znacznie usprawnia wydawanie kolejnych numerów czasopism.

Podobnie sytuacja wygląda w przypadku większych prac — monografii, prac zbiorowych. Tu również Autor zobowiązany jest do zaczerpnięcia informacji o typie opisu bibliograficznego preferowanego czy to przez wydawnictwo, czy przez redaktorów zbiorowej książki.
W odniesieniu do prac zaliczeniowych — tu dowolność zdaje się większa, nie mniej przed przystąpieniem od pisania Studenci również winny uzgodnić kwestie "formalnego wystroju" prac z Prowadzącym, który prace będzie oceniał. Nie uwzględnienie wymagań, co do typu stosowanego opisu bibliograficznego jest po prostu błędem, który obniża ocenę pracy.

Przypisy

Zasady tworzenia przypisów

Przypisy, jako materiały uzupełniające tekst główny, ułatwiają zrozumienie poszczególnych fragmentów, czasami są wręcz niezbędne do tego, aby go zrozumieć10.

Przypisy są wydzielonymi fragmentami tekstu pracy. Tworzy się je, aby nie łamać ciągłości zasadniczych rozważań prowadzonych w pracy. To oznacza, że w przypisach znajdują się informacje dodatkowe — w bardzo szerokim rozumieniu tego słowa. Mogą to być szczegóły, ciekawostki uzupełniające główną myśl, w przypisach można zawrzeć komentarze, dopowiedzenia, wyjaśnienia, uwagi polemiczne. Przypisy służą także przedstawieniu opisu bibliograficznego źródeł, z których korzysta się w danej pracy.
Paradoksalnie przypisy — mimo, że stanowią „dodatek” do treści podstawowej — są nieodzowną częścią pracy naukowej. Mają one nie tylko uwiarygodnić daną pracę (wskazując informacje bibliograficzne), ale przede wszystkim na wiele sposobów pomóc jej Czytelnikom (wyjaśniając, komentując etc.).

Jakie role spełniają przypisy?

Przypisy spełniają kilka funkcji. Najprostszą jest funkcja bibliograficzna — przedstawienie informacji o cytowanych lub w inny sposób wykorzystywanych w pracy materiałach. Kolejna to funkcja wyjaśniania — tłumaczenie słów obcojęzycznych, staropolskich etc. zastosowanych w pracy. Jeszcze inną jest funkcja komentująca — komentarz zawarty w przypisie może mieć charakter polemiczny, dygresyjny, odsyłający (wskazujący inną pracę, zawierającą podobne poglądy).
Ponadto warto podkreślić, że zasadniczą funkcją, którą spełniają wszystkie przypisy, jest pomoc Czytelnikowi — w zrozumieniu pracy, w znalezieniu informacji o innych publikacjach na dany temat.

Jakie są typy przypisów?

Uwzględniając treść i charakter przypisów można wyróżnić następujące ich rodzaje:

  1. przypisy rzeczowe — komentują i objaśniają tekst zasadniczy, mogą zawierać polemikę (przypis polemiczny), wskazanie innych prac, w których przedstawiono podobne poglądy do prezentowanego (przypis odsyłający), a także dodatkowe, mniej ważne z punktu widzenia zasadniczej problematyki pracy, informacje, ciekawostki etc. (przypis dygresyjny)
  2. przypisy słownikowe — podają znaczenie terminów obcojęzycznych, staropolskich etc.
  3. przypisy bibliograficzne — zawierają opisy materiałów, z których pochodzą cytaty lub informacje zawarte w tekście

Wskazane rodzaje przypisów nie stanowią rodzajów rozłącznych, tzn., możliwe są — i faktycznie często występują — przypisy „mieszane”, np. przypis bibliograficzny, zawierający dane o pracy, z którą autor polemizuje, a także dodatkowy komentarz w związku z polemiką.

Ze względu na autora (twórcę) przypisu wyróżniamy:

  1. przypisy autora publikacji
  2. przypisy redaktora pracy
  3. przypisy tłumacza
  4. przypisy wydawcy

Wskazane rodzaje przypisów mogą spełniać - z funkcjonalnego punktu widzenia - wszystkie role charakterystyczne dla przypisów. Ważne jest aby pamiętać, że w sytuacji, gdy w danej pracy występują przynajmniej dwa rodzaje z wymienionych wyżej przypisów, np. tłumacza i autora pracy, ich autorstwo powinno zostać sprecyzowane graficznie lub poprzez zastosowanie odpowiednich opisów, np. „przyp. tłum.” (przypis tłumacza), czy „przyp. red.” (przypis redakcyjny)11.

Biorąc pod uwagę umiejscowienie przypisów wyróżniamy:

  1. przypisy dolne - zamieszczane na dole strony pod tekstem głównym; ich stosowanie zaleca się w publikacjach naukowych
  2. przypisy zamieszczane po każdym z rozdziałów - umieszczane bezpośrednio po tekście rozdziału z dwu-wierszowym odstępem po napisie-tytule: przypisy; mają one zastosowanie szczególnie wtedy, gdy zwierają bogate, rozbudowane komentarze
  3. przypisy końcowe - umieszczane na końcu książki, po tekście głównym albo aneksach; występują najczęściej w pracach popularnonaukowych12.

Przypisy do tabeli
Jeszcze innym typem przypisów są przypisy dotyczące informacji zawartych w tabeli. Należy umieszczać je bezpośrednio pod tabelą, stosując dla nich odsyłacze innego rodzaju niż te, które używane są w tekście głównym. Jeśli odsyłacze do przypisów w tekście głównym są cyfrowe, to odsyłacze dla tabeli mogą być, np. gwiazdkowe.
W sytuacji, gdy tabela zawiera tylko dane liczbowe można zastosować dla niej odnośniki literowe.
Przypisy do tabel powinny zostać napisane przy użyciu czcionki o stopień mniejszej, niż zastosowana dla treści tabel (wyjątek stanowi czcionka 6-punktowa użyta w tabeli, która może zostać użyta także dla przypisów).

Przypisy — typowe zastosowania

Rodzaj przypisu Przykład (treść przypisu)
1. Przypis źródłowy zwykły – wskazuje pochodzenie cytatu (patrz opis bibliograficzny). L. Silberstein, „Sprawozdanie: H. Poincaré, «La science et l’hypothèse»”, Przegląd Filozoficzny, VII (1904), s. 350;
2. Przypis źródłowy rozszerzony – poza wskazaniem źródła przytacza się dodatkowo cytat lub jego omówienie. „Les Anglais enseignent la mécanique comme une science expérimentale; sur le continent, on l’expose toujours plus ou moins comme une science déductive et à priori. Ce sont les Anglais qui ont raison, cela va sans dire; mais comment a-t-on pu persévérer si longtemps dans d’autres errements? Pourquoi les savants continentaux, qui ont cherché à échapper aux habitudes de leurs devanciers, n’ont-ils pas pu le plus souvent s’en affranchir complètement?”, H. Poincaré, „La Mécanique classique” [w:] La science et l'Hypothèse, Editions de la Bohème, Paris 1992, s. 113.
3. Przypis polemiczny zwykły – odsyła do pracy, z którą polemizujemy (Por.) Por. D. Leszczyński, K. Szlachcic, Wprowadzenie do francuskiej filozofii nauki. Od Comte’a do Foucaulta, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, s. 66–67.
4. Przypis polemiczny rozszerzony – poza wskazaniem pracy, z którą polemizujemy zawiera dodatkowy cytat dotyczący spornego zagadnienia lub komentarz. Por. M. Smoluchowski, „Przedmiot, zadanie, metoda oraz podział fizyki” [w:] Pisma Mariana Smoluchowskiego, t. 3., Kraków 1928, s. 153–204. Praca ta została pierwotnie opublikowana jako „Wstęp ogólny” do działu „Fizyka” Poradnika dla Samouków (1917). Interesujące jest to, że w zakończeniu do wspomnianego Poradnika… Smoluchowski naszkicował stan badań nad zasadą względności Einsteina nie wspominając zupełnie o wkładzie Poincarégo. Przykład Smoluchowskiego — jednego z najbardziej znanych i wpływowych polskich fizyków — doskonale ilustruje to, jak na ziemiach polskich nie zauważano wkładu Poincarégo w stworzenie programu relatywistycznego uznając tylko zasługi Einsteina.
5. Przypis odsyłający – odsyła do innych prac, które zawierają podobne idee do tej którą opisujemy (Zob.). O aksjomatyzacji podstaw mechaniki zob. np. Z. Zawirski, „Metoda aksjomatyczna a przyrodoznawstwo”, Kwartalnik Filozoficzny, I (1923), s. 508-545; Kwartalnik Filozoficzny, II (1924), s. 1-58; 129-157.
6. Przypis dygresyjny – zawiera omówienie dodatkowej myśli, która stanowi wątek poboczny głównego rozważania w tekście. Można powiedzieć, że przed wybuchem II wojny światowej filozofowie zwykle postrzegali osiągnięcia Poincarégo jedynie w kontekście mechaniki klasycznej i konwencjonalistycznych rozstrzygnięć, które miały bronić owej mechaniki. Interesujące jest to, że nawet Zygmunt Zawirski w swej słynnej i doskonałej pracy konkursowej uhonorowanej nagrodą E. Rigano L’évolution de la notion du temps (1936) zaliczył prace Poincarégo na temat czasu do rozważań odrębnych od koncepcji relatywistycznych. Przykład ten ukazuje, że nawet pod koniec lat trzydziestych znaczenie prac francuskiego uczonego było tylko częściowo docenione.

Uwaga

  1. Wszystkie odsyłacze powinny być wykonane zgodnie z formatem opisu bibliograficznego.
  2. Nie istnieje jeden absolutnie słuszny format opisu bibliograficznego.
  3. Format opisu (styl cytowania) ustalany jest przez prowadzącego zajęcia/promotora/redakcję czasopisma etc. i należy się temu podporządkować. Zły format opisu użyty w pracy stanowi błąd, który może wpłynąć na ocenę!
  4. W przypadku przypisów polemicznych i odsyłających stosowano dawniej formalne rozróżnienie: „Por.” i „Zob.”, które pozwalało zidentyfikować typ przypisu. Obecnie „Por.” i „Zob.” stosuje się zamiennie, choć warto wiedzieć o tym, że niektórzy autorzy stosują taką konwencję (oznaczono ją również w tabeli).

Przypisy dolne i końcowe

Wybór typu przypisów

Przypisy dolne różnią się od końcowych tym, że w pierwszych tekst przypisu jest umieszczany na dole strony, na której znajduje się odnośnik, natomiast w drugich – tekst przypisu znajduje się na końcu każdego rozdziału albo na końcu całej pracy. Dopóki używano mechanicznych maszyn do pisania naturalne było tworzenie przypisów końcowych, natomiast dziś w dobie komputerowych procesorów tekstu preferuje się przypisy dolne, ponieważ ułatwiają lekturę czytelnikowi. Niekiedy jednak względy redakcyjne (np. bardzo długie przypisy) lub estetyczne (edycje specjalne) decydują o zastosowaniu przypisów końcowych.

W pracach zaliczeniowych i dyplomowych należy przyjąć jako regułę stosowanie przypisów dolnych.

Nb. Większość współczesnych edytorów tekstu pozwala na łatwą zamianę przypisów końcowych na dolne i na odwrót.

Numeracja przypisów i wygląd odnośników

Przypisy powinny być numerowane kolejnymi liczbami. Numeracja może być stosowana w obrębie całej pracy, albo w obrębie rozdziałów (w każdym rozdziale przypisy numerowane są od początku). Drugi sposób zalecany jest przy większych pracach z dużą liczbą przypisów.
Odnośnik do przypisu powinien być liczbą umieszczoną w indeksie górnym (nieco wyżej niż pozostały tekst i nieco mniejszymi czcionkami). Poniższe zdanie kończy się poprawnie wykonanym odnośnikiem1. Przy opracowaniu tekstów zachodzi niekiedy konieczność wyróżnienia niektórych przypisów (np. odróżnienie przypisów redakcji lub przypisów tłumacza od przypisów w tekście oryginalnym). Wówczas odnośniki przypisów redakcji lub tłumacza oznaczamy zwykle znakiem gwiazdki (*) i wstawiamy jako przypis dolny, a przypisy z tekstu oryginalnego stosujemy do poprzednich zasad.
Tekst przypisu powinien znajdować się poniżej tekstu wypełniającego stronę, a pierwszy przypis na stronie zwykle oddzielona się graficznie kreską poziomą, której długość nie powinna przekraczać ok. 40% szerokości kolumny tekstu na stronie.

Wstawianie przypisów w edytorach

Zobacz część poświęcona zagadnieniom technicznym.

Prawdy i mity o przypisach

Czy „Zob.” i „Por.” oznaczają zróżnicowany stosunek autora do literatury, do której się odnosi?

Nie ma w tej kwestii normy i autorzy postępują różnie. Dawniej metodycy zwracali baczną uwagę na pilnowanie tej dystynkcji, dzisiaj sprawę tę uważa się z reguły za drugorzędną albo nieistotną.

Zobacz opinię językoznawcy.

Czy to prawda, że praca naukowa musi mieć min. 3 przypisy na stronie?

To raczej anegdota. Istnieją wybitne prace takie jak Tractatus philosophicus Wittgensteina, które pozbawione są odnośników. Niemniej typowe, wpółczesne prace z reguły odwołują się do innych opracowań, co należy oznaczyć przypisami. Częstość oznaczania przypisami informacji nie jest rzeczą, którą można unormować. Należy w tym względzie kierować się:

  • charakterem publikacji (np. w pracach popularyzatorskich rzadziej stosujemy przypisy, niekiedy zastępowane są nawet bibliografią)
  • wyczuciem stylistycznym
  • potrzebami

Przy rozstrzyganiu wątpliwości warto pamiętać, że przypisy powinny służyć czytelnikowi (umożliwić weryfikację tekstu i dalsze poszukiwania).

Czy to prawda, że najważniejsza część pracy znajduje się w przypisach?

To zabawne, na pierwszy rzut oka przypuszczenie to zawiera ziarno prawdy. Z punktu widzenia Czytelnika, dana praca może okazać się cenna z powodu jednego przypisu bibliograficznego, zawierającego informacje o książce, która z kolei może stać się źródłem jego własnej pracy badawczej. Podobna potencjalność zawarta jest we wszystkich innych rodzajach przypisów — anegdoty, dygresje, ciekawostki, wskazanie jakiegoś problemu „na marginesie pracy” — czyli właśnie w jej przypisie — może stanowić punkt wyjścia poszukiwań, inspirację dla Czytelnika.


Teksty źródłowe i opracowania

Podstawową umiejętnością filozofa, jak i każdego humanisty, jest umiejętność odróżniania tekstów źródłowych od opracowań.
Różnica wynika z tego, jak je traktujemy — czy są źródłem, które poddajemy analizie, czy są konkurencyjnym wobec naszego opracowaniem źródłowych poglądów.

Jak się okazuje, sam podział to nie wszystko. Ten sam tekst może być dostępny w różnych wersjach, a różne opracowania nie są z reguły na tym samym poziomie. Jak się w tym odnaleźć? Na co zwracać uwagę gdy poszukujemy tekstu? Na co — gdy mamy do wyboru różne edycje tekstu? Czym kierować się przy poszukiwaniu opracowań? Tymi zagadnieniami zajmiemy się obecnie.

Teksty źródłowe

Teksty źrodłowe są niezwykle ważne w pracy każdego filozofa - czerpie się z nich bezpośrednią wiedzę na temat poglądów myślicieli i uczonych. Korzystanie z materiałów źródłowych staje się zatem wskazane, a niejednokrotnie niezbędne, zwłaszcza w sytuacji, gdy chcemy jak najwierniej oddać myśl danego autora i wydobyć z nich problemy nie zanieczyszczone interpretacją innych komentatorów. Ponadto czytanie żródłowego tekstu pozwala poczuć specyfikę stylu wybranego filozofa.

Po czym poznać dobre edycje tekstów źródłowych?

Wybór edpowiedniej edycji (wydania) tekstu podyktowany jest wymaganiami odbiorcy w zależności od jego oczekiwań i potrzeb. Przykładowymi kryteriami są: sposób opracowania tekstu oraz przeznaczenie edycji.13

Ze względu na pierwsze kryterium rozróżnia się wydania krytyczne i pozbawione cechy krytyczności, natomiast ze względu na drugie: naukowe, popularnonaukowe i popularne. Kryteria te bardzo często się krzyżują.

Typy edycji ze względu na sposób opracowania tekstu:

Edycja krytyczna

  • na podstawie krytyki tekstu, czyli porównania wszystkich przekazów "edytorsko ważnych" (o dużym stopniu autentyczności potwierdzonym np. podpisem autora lub innym śladem jego kontroli) i wprowadzenia odpowiednich poprawek, prezentuje tekst w miarę mozliwości zgodny z intencją autora
  • rejestruje różne warianty tekstu tak, by możliwe było odtworzenie dziejów kształtowania się utworu
  • w celu ułatwienia prowadzenia prac badawczych nad tekstem, wydanie zaopatruje się w opracowania pomocnicze, takie jak obudowa tekstologiczna (np. charakterystyka rękopisów, opis przekazów), obudowa edytorska (indeksy,zestawienia pomocnicze)

Edycja pozbawiona cech krytyczności

  • powiela tekst bez kontroli tekstologicznej

Typy edycji ze względu na jej przeznaczenie:

Edycja naukowa

  • edycja przeznaczona do badań (nie zawsze jest to edycja krytyczna, może podlegać innym zasadom, z drugiej strony, każda edycja krytyczna, jeżli stanowi podstawę do badań, jest jednocześnie edycją naukową)

Edycja popularnonaukowa

  • w niektórych przypadkach są to opracowania krytyczne, (brzmienie tekstu jest ustalone w wyniku porównania przynajmniej z najważniejszymi przekazami edytosko ważnymi), chociaż z osłabionymi rygorami - nie podaje się rejestru wariantów tekstu, brak równiez obudowy tekstologicznej i edytorskiej.

Edycja popularna

  • wydanie szkolne lub przeznaczone dla szerokiego grona czytelników
  • powtarza tekst ustalony w wydaniu krytycznym lub (w przypadku jego braku) przedrukowuje z innego, w miarę poprawnego wydania
  • nie zawiera krytyki tektsu

Cytowanie szczególnych tekstów

Księgi, które mają wybitne znaczenie dla kultury, doczekały się z reguły własnych sposobów cytowania. Wynika to z reguły z faktu, że do teksów tych odwoływano się bardzo często i konieczna była metoda, która pozwala dokładnie zlokalizować wybrany fragment. Metody te nie są jednolite i wiążą się z historią recepcji danego dzieła.

Biblia

Ze względu na wyjątkowe znaczenie dla wiary, kultury, teologii i filozofii Biblia jest jednym z najczęściej cytowanych dzieł. Sposób cytowania zależny jest od tradycji obszaru językowego. W języku polskim ustalił się następujący sposób:

  • podajemy skrót nazwy księgi (zob. sigla)
  • następnie rozdział z księgi
  • po przecinku podajemy konkretny wers lub zakres wersów

Na przykład:

Prz 17,12

oznacza: Księga Przysłów, księga 17, wers 12.

System ten pozwala na precyzyjne odwołanie się nawet do części wersu. Dokładniejszy opis jak używać takiego systemu można znaleźć np. tutaj.

Uwaga: ze względu na wagę i znaczenie przekładu tekstu należy zawsze dołączyć informację o tłumaczeniu, z którego pochodzi dany fragment (można to uczynić zbiorczo uwagą w przypisie). NB W niniejszym opracowaniu cytaty z Pisma Św. pochodzą z wydania zwanego Biblią Tysiąclecia.

Zobacz również Biblia online.

Dzieła Platona

strona z Timaiosa z wydania Stephanusa
strona z wydania Stephanusa

Przy cytowaniu dzieł Platona przyjęło się, że do odwołujemy się podziału tekstu według wydania opracowanego Stephanusa z XVI w. Było to łacińsko-greckie wydanie dialogów Platońskich. Każda strona składała się z dwóch kolumn (w jednej tekst grecki, w drugiej łaciński). Strona podzielona była na części numerowane kolejnymi literami alfabetu. Podziały na strony i na części stron według tego wydania reprodukowane są na marginesach współczesnych wydań dzieł Platona.

W tym systemie podajemy numer strony i literę oznaczającą fragment.

Na przykład:

Fajdros, 237 C

Oznacza: dialog Fajdros, strona 237, część C według wydania Stephanusa.

Dla zainteresowanych

Więcej na temat edycji Stephanusa z Wikipedii.

Dzieła Arystotelesa

System cytowania dzieł Arystotelesa bazuje na krytycznym opracowaniu dzieł Filozofa dokonanym przez Augusta Immanuela Bekkera (1785-1871), profesora Uniwersytetu Berlińskiego.

W wydaniu (tzw. berlińskim) wszystkie teksty uzyskały wspólną numerację stron (żaden numer nie powtarza się w różnych tekstach), strony podzielone zostały na kolumny (oznaczenie literowe), a te ostatnie na linie. Odwołanie tworzy zatem ciąg liczbowo-literowy (paginacja Bekkera). System ten jest powszechnie używany przy cytowaniu dzieł Stagiryty.

Informacje o paginacji Bekkera podawane są na marginesach współczesnych wydań.

Na przykład:
Fizyka 221a13

Oznacza: księga Fizyka, strona 221 wg wydania Bekkera, kolumna a, wers 13.

Opracowania

Opracowanie dokonane przez innego autora może potwierdzać nasze analizy lub możemy polemizować z innym opracowaniem (co jest bardzo cenne w filozofii). Zrozumienie tej zależności jest konieczne, aby umieć dobrze budować prace.

Po czym poznać dobre opracowanie?

Wzrastająca liczba dostępnych opracowań z zakresu filozofii powoduje, że zuszeni jesteśmy do selekcji i wyboru jak najlepszych materiałów. Nie jest to łatwe, zwłaszcza w początkowej fazie zmagania się z zagadnieniem - kiedy nasza wiedza dopiero się kształtuje i lektura wybranego opracowania ma na celu jej pogłębienie.
Poniżej znajdziesz kilka wskazówek, na jakie warto zwrócić uwagę, decydując się na korzystanie z opracowania.

  • kto jest autorem opracowania?
  • czy coś wiem o autorze (czy jest znawcą danej problematyki?)
  • czy omówienie zagadnienia jest wyczerpujące (czego brakuje?)
  • czy opracowanie jest krytyczne (w tym odniesienie do innych koncepcji), czy autor tylko streszcza problematykę?

Redakcja tekstu

W tej części zapoznasz się z zasadami przygotowania tekstów. Napisanie rzetelnego tekstu naukowego wymaga pewnej wiedzy, co więcej napisanie ostatniego słowa nie oznacza końca pracy.

Tekst po napisaniu zawiera prawie zawsze błędy językowe (niekiedy ortograficzne), literówki. Niekiedy mogą pojawić się powtórzenia, źle zbudowane zdania lub konieczne jest nawet poprawienie logicznej struktury tekstu. Trzeba również ujednolicić przypisy i bibliografię. Tego wszystkiego możemy nie zauważyć w fazie pisania tekstu, gdy jesteśmy skupieni na ważnych i trudnych przemyśleniach filozoficznych. Dlatego po napisaniu, każdy tekst musi przejść kilka zabiegów, które nazywamy w skrócie redakcją tekstu.

Redakcja tekstu jest konieczna w pracy naukowej — pominięcie jej fatalnie świadczy o autorze, a liczne błędy sugerują aby podważać rzetelność autora. Rzetelność widać najlepiej właśnie we wszystkich drobnych szczegółach!

Odpowiednia forma tekstu

Zagadnienie to zostało opisane w osobnym rozdziale poświęconym opracowaniu technicznemu tekstów.

Podstawowe zasady redakcji tekstu

  1. Tekst musi się bronić (tłumaczyć) sam, bez ustnego komentarza autora. Jeśli coś wygląda na błąd nie należy zakładać, że nim nie jest tylko z tego powodu, że inni czytając to PRZED TOBĄ nie zauważyli niczego podejrzanego. Nie należy też zakładać, że ktokolwiek PO tobie go zauważy. Dlatego „błędy to wielkie chwile" — prawdopodobnie jesteś pierwszą i ostatnia osobą, która błąd zauważyła, więc musisz go natychmiast wyraźnie odnotować. Lepiej zaznaczyć błąd w jakikolwiek czytelny sposób niż pominąć go z powodu niepewności czy nieznajomości zasad profesjonalnej korekty.
  2. Błędy w tytułach czy nazwiskach są szczególnie denerwujące dla autora i czytelnika a są w ich opinii szczególnie łatwe do popełnienia/ominięcia.
  3. Drobna pomyłka w liczbach czy adresach jest bardziej dotkliwa niż literówka w zwykłym słowie. Łatwiej można domyślić się sensu słowa, zdania, a trudniej domyślić się poprawnego numeru telefonu, daty czy liczby. Dlatego taki fragmenty należy porównywać z oryginałem (źródłem), o ile taki jest. Adresy internetowe powinno się sprawdzać w przeglądarce.

Przydatne informacje o redagowaniu tekstów naukowych

Akapity

Zalecane jest, aby podział tekstu na akapity uwydatniał logiczny podział prowadzonego rozumowania. Często przyjmuje się zasadę: jedna myśl (argument) na jeden akapit, ale nie zawsze da się ją stosować. Taki podział ułatwia zrozumienie myśli autora, a piszącego zmusza do zastanowienia się nad logiczną strukturą pracy.

Cytaty

Wyróżnianie tekstu cytowanego

Gdy przywołujemy wprost myśli innych autorów zawsze obowiązkowo należy wyróżnić cytowany tekst, aby uniknąć podejrzenia plagiatu(!). Istnieje kilka możliwości wyodrębniania cytatów:

  1. ujęcie tekstu w cudzysłowy - to najprostsza metoda, stosujemy cudzysłowy drukarskie „ ” zamiast tzw. cudzysłowów prostych "".
  2. wyróżnienie tekstu kursywą - wadą tego sposobu jest to, że kursywa jest używana również dla wyróżniania tekstu lub na oznaczenie słów obcojęzycznych;
  3. wyróżnienie tekstu inną czcionką - sposób stosowany w składzie książek i czasopism, wymaga specjalistycznej wiedzy na temat zasad wyróżniania gdyż źle zastosowany może mylić czytelnika lub może niszczyć estetykę formy graficznej tekstu.

Zasada ekonomii środków zakazuje łącznego używania różnych środków. Różne środki wyodrębniania cytatów służą bowiem do zapisu cytatów zagnieżdżonych.

W przypadku prac zaliczeniowych najczęściej używamy sposobu 1. lub 2. Pierwszy z nich jest wygodniejszy do zapisu zagnieżdżonych cytatów.
Używamy wówczas tzw. cudzysłowów francuskich « ».

Opracowanie cytatów

W tekstach naukowych wymaga się podania dokładnego źródła cytatu. W tym celu stosuje się najczęściej system przypisów. W przypadku cytowania prac klasycznych (Biblia, Platon, Arystoteles) należy zaznajomić się z zasadami cytowania szczególnych tekstów.

Cytowany tekst nie może być wyrwany z kontekstu. Wszelkie zmiany i wyjaśnienia mające zrekonstruować brakujący kontekst muszą być wyraźnie oznaczone. W tekstach naukowych stosuje się zwyczajowo w tym celu nawiasy prostokątne. W nawiasach tych wstawiamy:

  • brakujące wyrazy, których można się domyślać,
  • wyjaśnienia (wynikające z kontekstu),
  • znak opuszczonego fragmentu (wielokropek).

Warto zwrócić uwagę na to, czy zastosowanie cytatów jest celowe. Niekiedy lepiej jest dać skrócone omówienie (również opatrzone odpowiednim przypisem). Nagminnym błędem jest zastępowanie własnej analizy filozoficznej cytatami z pracy innego filozofa.

Zasady cytowania

  1. Informacje powinny być potwierdzone.
  2. Wybieramy wiarygodne edycje źródeł (najlepiej wydania krytyczne).
  3. Maksymalnie wiernie oddajemy myśl autora.
  4. Cytujemy dosłownie i dokładnie (bez zmian i błędów!).
  5. Staramy się zachować kontekst.

Zasady tłumaczenia cytatów

  1. Wybieramy wiarygodne edycje źródeł (najlepiej wydania krytyczne).
  2. Można przytaczać obce tłumaczenia.
  3. Zawsze trzeba zaznaczyć kto tłumaczył cytat.
  4. Maksymalnie wiernie oddajemy sens myśli autora.

Kiedy cytować?

  1. Jeżeli chcemy polemizować z cudzym poglądem (pokazujemy czytelnikowi z jakimi dokładnie poglądami polemizujemy)
  2. Jeżeli chcemy poddać dokładnej analizie wybrane sformułowanie (dotyczy szczególnie fragmentów kluczowych dla zrozumienia problemu lub fragmentów niejasnych)
  3. Jeżeli chcemy dokonać analizy porównawczej (np. porównanie poglądów dwóch filozofów, analiza ewolucji poglądów jednej osoby, itp.)
  4. Jeżeli cytowana myśl ujmuje bardzo celnie opisywane zagadnienie
  5. Jeżeli przytaczamy wypowiedzi mało znane lub trudno dostępne, zwłaszcza takie, których styl ujawnia stanowisko autora (np. styl zaangażowany emocjonalnie, styl patetyczny, itp.)

Typowe błędy cytowania:

  1. Cytaty niekonieczne (cytowanie informacji ogólnie znanych w danej dyscyplinie, np. życiorys Platona)
  2. Cytaty nie związane z logicznym tokiem rozumowania
  3. Cytaty zastępujące własną analizę (kompilacja pracy z cytatów)
  4. Cytaty zbyt długie
  5. Cytaty niedokładnie przepisane lub z błędami (!)
  6. Cytaty wyrwane z kontekstu (!)
  7. Cytaty wyrwane z kontekstu przytaczane pośrednio za innym autorem (!)

Proponowana technika cytowania

Reguła Przykład
1. Cytaty ujmujemy cudzysłowami: „”.
2. Jeżeli pojawia się cytat zagnieżdżony (cytat w cytacie) używamy cudzysłowów ostrokątnych: «» „Co się tyczy nauk nieteologicznych, to wystarczy przypomnieć niezwykłej mądrości następujące słowa Naszego poprzednika [Leona XIII]: «Pilnie przykładajcie się do nauk przyrodniczych: na tym polu dokonywane obecnie genialne odkrycia, śmiałe i pożyteczne badania jak ze wszech miar zasługujące na podziw i hołdy współczesnych, tak też będą dla późniejszych pokoleń przedmiotem nieustannych pochwał»”.
3. Do definiowania wyrażeń używamy apostrofów: ' ' (albo cudzysłowów ostrokątnych: «»). W teorii języków formalnych 'słowo' to skończony ciąg symboli z alfabetu.
4. Wyjaśnienia, dopowiedzenia, skróty oznaczamy w tekstach naukowych nawiasami kwadratowymi „Metafizyka ta [tj. tomistyczna] spełnia od dawna w świecie katolickim rolę przewodniczki innych nauk, poddając im racjonalny pogląd na najogólniejsze własności i prawa bytu. Tę zaś rolę dlatego tak dokładnie spełnia metafizyka scholastyczna, iż sama poddaje się kierownictwu innej nauki. Tą nauką jest teologia […]”.
5. Jeśli w obręb cytatu wprowadzono jakieś komentarze: autora czy narratora — wydzielamy je myślnikami. (Zasady pisowni, 98.B.3.). „Duszą Narodu polskiego — pisze Mickiewicz — jest pielgrzymstwo polskie”.
6. Można ingerować w cytat wyróżniając jego części, ale trzeba to oznaczyć (albo w nawiasie kwadratowym albo w przypisie). „Metafizyka ta [tj. tomistyczna] spełnia od dawna w świecie katolickim rolę przewodniczki innych nauk[wyróżnienie moje - PP], poddając im racjonalny pogląd na najogólniejsze własności i prawa bytu”.
7. Każdemu cytatowi musi towarzyszyć przypis dokumentujący pochodzenie tekstu (odnośnik bezpośrednio po cudzysłowie zamykającym). „Metafizyka ta [tj. tomistyczna] spełnia od dawna w świecie katolickim rolę przewodniczki innych nauk, poddając im racjonalny pogląd na najogólniejsze własności i prawa bytu”14.

Zobacz: Zasady pisowni i interpunkcji: 98B. Użycie cudzysłowu jako znaku cytowania.

Uwaga

  1. W obrębie publikacji powinno się używać jednej konwencji.
  2. Należy unikać cytowania pośredniego i nie wolno nigdy ukrywać tego faktu! Cytaty pośrednie oznaczamy formułą „cyt. za:” po której podajemy pochodzenie cytatu.
  3. W przypadku własnego tłumaczenia cytatu w przypisie odnosimy do pracy źródłowej i zaznaczamy fakt dokonania własnego tłumaczenia.

Przypisy

Wszelkie odwołania do literatury i cytaty muszą zostać opatrzone przypisami. Zobacz o tym jak używać przypisów i jak je redagować.

Kodeks dobrych obyczajów w publikacjach naukowych

Każdy naukowiec musi nauczyć się swoistego savoir-vivre jak poruszać się w świecie nauki. W celu ułatwienia tego zadania, jakim jest wdrożenie się w styl pracy naukowej, naukowcy z całego świata zebrali fundamentalne zasady, którymi należy się kierować przy pisaniu prac naukowych. Zasady te opracowane zostały dla przedstawicieli tzw. nauk szczegółowych, jednak filozof może z nich również wysnuć wiele bardzo ważnych wniosków.

Zobacz: Kodeks dobrych obyczajow w pracach naukowych.pdf
Zobacz również: O etyce pracy naukowej.

Korekta językowa

Korekta językowa jest jednym z etapów przygotowywania tekstu do publikacji. W redakcjach czasopism dokonuje się jej nawet kilkukrotnie — literówki, błędy interpunkcyjne a czasem nawet ortograficzne zdarzają się nawet najbardziej wprawionym piszącym. Warto zapoznać się z zasadami korekty i jej narzędziami, aby rozumieć ich znaczenie i zastosować je, np. w sytuacji, gdy swój artykuł zaproponujemy do publikacji, a Redakcja czasopisma przyjmie go, jednak pod warunkiem uwzględnienia dokonanej przez nią korekty.

Zasady korekty

Poprawienie jednego błędu wymaga dwóch kroków: oznaczenia błędu czy miejsca wymagającego zmiany w tekście za pomocą stosownego znaku korektorskiego; następnie — powtórzenia tego znaku na prawym marginesie pracy na wysokości wersu, w którym konieczna jest zmiana oraz stosownym opisaniu go (patrz — dokument z systemem znaków korektorskich). W sytuacji, gdy w jednym wersie zdarzy się więcej niż jeden błąd danego rodzaju (np. trzy błędy interpunkcyjne) podstawowy znak korektorki, służący do zaznaczenia takiego błędu należy nieco zmodyfikować, np. dodając linie, kółka, gwiazdki etc., tak aby można było jednoznacznie stwierdzić, któremu znakowi umieszczonemu w tekście który ze znaków opisanych na marginesie odpowiada.

System znaków korektorskich

Poniżej przedstawiamy system znaków korektorskich wraz z opisem ich zastosowanie oraz przykładem użycia.

znaki1.jpgznaki2.jpg

Na co zwracać uwagę

Dokonując korekty tekstu należy zwrócić uwagę… mówiąc krótko — na wszystko, co w tekście się znajduje począwszy od jego tytułu, aż po bibliografię, zamykającą go. Wymienienie miejsc szczególnie newralgicznych przywodzi na myśl listę niekończącą się, którą — w miarę doświadczeń z pracą nad tekstami — można by wydłużać i uzupełniać… Można wskazać jednak pewne szczególnie warte uwagi problemy redakcyjne:

  • Ważne są nazwy własne — imiona, nazwiska autorów — w których błędy literowe zdają się szczególnie drażniące i mogą mieć trudne do przewidzenia konsekwencje.
  • Równie ważnymi miejscami pracy są definicje, terminy fachowe, obcojęzyczne — popełnienie w nich błędu może mieć bolesne skutki dla czytelnika, który nauczy się o "immamencji" zamiast — tak jak powinien — o "immanencji".
  • Innymi fragmentami, w których błędy są wręcz niedopuszczalne, to cytaty. Trzeba jednak podkreślić, że cała treść pracy wymaga uważnego przeczytania — zawsze trzeba mieć na uwadze, że świeże i niezmęczone oko uważnego Czytelnika wychwyci więcej, niż kilku korektorów.

Ważnym aspektem — o którym często zapominają studenci — jest logiczna konstrukcja tekstu i odpowiedni styl. W tekstach filozoficznych warto zwrócić szczególną uwagę na następujące kwestie związane z konstrukcją pracy:

  • Treść pracy powinna koniecznie zawierać się w temacie i powinna go wyczerpywać (nie może być węższa ani szersza od tematu).
  • Tytuły rozdziałów powinny być uszczegółowieniem tytułu pracy. Istotnym błędem jest użycie tytułu pracy jednocześnie jako tytułu jednego z rozdziałów tej pracy.
  • Logiczne powiązanie części pracy — przed pisaniem należy sporządzić plan pracy, a następnie według niego opisywać zagadnienie. W większych pracach warto dodatkowo we wstępie zamieścić skrótową prezentację pracy i przy jej okazji uwypuklić związki logiczne pomiędzy częściami.
  • Praca powinna posiadać zakończenie, które ma charakter podsumowania. Powinno być ono logicznym domknięciem pracy. Można w nim zawrzeć również wnioski o możliwych kierunkach dalszych badań, które zasugerowała niniejsza praca.

W kwestii stylu warto zwrócić uwagę na:

  • Uściślanie znaczenia używanych pojęć — prawie wszystkie pojęcia filozoficzne, które posiadają dłuższą historię, mają co najmniej kilka znaczeń (np. emergencja); brak uściśleń prowadzi do nieporozumień przy używaniu tych pojęć i jest najczęstszym źródłem błędów. Niekiedy mylone bywa również znaczenie potoczne pojęcia ze znaczeniem filozoficznym (np. substancja).
  • Uzasadnianie stawianych tez — teza bez uzasadnienia traci znaczenie filozoficzne (może mieć znaczenie perswazyjne lub wyrazem szkodliwego dogmatyzmu).
  • Dążenie do maksymalnej jasności przekazu — autor musi założyć, że to wszystko co pozostawia domysłom czytelnika zostanie wymyślone niezgodnie z jego intencjami.
  • Jasne i dokładne określanie, kto jest autorem danej myśli (np. autor opracowania, Arystoteles, Kant, etc.). Warto każdą znaczniejszą myśl opatrywać odpowiednim odwołaniem (przypisem) — zmusza to autora do (ponownego) sięgnięcia do źródeł i zwiększa szanse na trafne ujęcie oryginalnej myśli.
  • Unikanie wyrażeń zwodniczych, które powodują, że nie da się ocenić wartości wypowiedzi. Tutaj można przeczytać więcej na temat wyrażeń zwodniczych i sposób ich unikania (Wikipedia).

Ćwiczenia

1. Podczas zajęć przećwiczymy klasyczną korektę na wydruku oraz poznamy zasady korekty przy użyciu programu Libreoffice Writer. Do ćwiczeń wykorzystamy materiał przygotowany przez p. mgra P. Gumułkę:

2. Jedna z ocen wystawiana jest za korektę testu. Tutaj znajdziecie przykładowy tekst z rozwiązaniem. Warto poddać go analizie przed przystąpieniem do kolokwium!

Perełki z lamusa: jak przed wiekiem radzono sobie z korektą

Oto zasady korekty, które pochodzą z opracowania z 1913 roku. Warto zwrócić uwagę na trudności, jakie mieli wówczas autorzy!
Warto w tym kontekście docenić o ile łatwiejsze życie mają współcześni autorzy…

korekta1.gifkorekta2.gif

Tu można je pobrać w lepszej jakości (format DJVU): 44_0001.djvu 45_0001.djvu.

A jeśli nie wiesz kim był wspomniany zecer, dlaczego powinien pić mleko i w jakim celu rzucał czcionką (sic!) zobacz na przykład tutaj. Znajdziesz tam również linki do innych pojęć związanych z drukarstwem.

Natomiast, jeśli tematyka ta zainteresuje Cię jeszcze bardziej, to proponujemy odwiedzić strony: Podstawy, Artykuły.

Słownik pojęć

Słownik pojęć związanych z przygotowaniem i drukiem tekstów można natomiast znaleźć tutaj.

Zasady opracowania rękopisów

Rękopisy (manuskrypty) to ręcznie napisane teksty, cenne pod względem historycznym, niejednokrotnie stanowiące zabytki piśmiennictwa. Poza walorami historycznymi, rękopisy mogą również stanowić źródło nieznanych informacji i poglądów autora.

W czasach, w których powszechnym źródłem zdobywania informacji są teksty drukowane, dostępne bardzo często również w formie elektronicznej, wydawać by się mogło, że korzystanie z rękopisów jest czynnością zbędną lub wręcz bezsensowną.
Okazuje się jednak, że manuskrypt niejednokrotnie odgrywa ważną rolę w pracy filozofa, szczególnie w zakresie historii filozofii - przy opracowywaniu tekstów nieżyjącego autora. Sięganie do materiałów rękopiśmiennych w wielu przypadkach spowodowane jest brakiem wydania drukiem pracy danego autora na interesujący nas temat. W sytuacji, kiedy kwerenda tekstów opublikowanych nie przynosi pożądanego efektu, warto rozpocząć poszukiwania w zbiorach archiwalnych.

W rozdziale tym interesować nas będzie kwestia redakcyjnego opracowania rękopisu, a także analizy jego treści. Przedstawimy zasady opracowywania manuskryptów oraz zasygnalizujemy główne problemy, jakie mogą pojawiać się podczas tej pracy.

Gdzie znajdują się rękopisy?

W Krakowie rękopisy dostępne są w następujących bibliotekach:

1. Biblioteka Jagiellońska - Czytelnia Rękopisów (II piętro).

Podstawowe zasady korzystania z czytelni:
a) Z czytelni korzystać można po okazaniu ważnej karty bibliotecznej.
b) Zbiory udostępniane są w celach naukowych, głównie pracownikom naukowym uczelni oraz instytucji badawczych, mogą z nich korzystać również studenci przygotowujący pracę magisterską na podstawie pisma polecającego od pomotora.
c) Do sporządzania notatek w czytelni mozna używać wyłącznie ołówka.

W czytelni można złożyć zamówienie na skany (w wybranej rozdzielczości) rękopisów - w tym celu należy wypełnić odpowiedni wniosek u osoby dyżurującej.

Czytelnia Rękopisów czynna jest w godzinach:

Informacje na temat udostępniania zbiorów: udostępnianie zbiorów
Przepisy porządkowe dla korzystających z czytelni: przepisy porządkowe

Spora część materiałów archiwalnych przechowywana jest w postaci mikrofilmów. Znajdują się one w Czytelni Dokumentów Audiowizualnych (I piętro). Warunkiem skorzystania z czytelni jest okazanie ważnej karty bibliotecznej.

2. Biblioteka Naukowa PAU i PAN - Czytelnia Zbiorów Specjalnych

Podstawowe zasady korzystania z Czytelni Zbiorów Specjalnych biblioteki:
a) korzystanie z czytelni jest możliwe wyłącznie po uprzednim zapisaniu się do Biblioteki Naukowej PAU i PAN
b) prawo do korzystania ze Zbiorów Specjalnych mają głównie pracownicy naukowi, w wyjątkowych przypadkach również studenci - na podstawie pisma od promotora

Czytelnia czynna jest od poniedziałku do piątku, w godzinach: 8.00 - 14.30. Dokonywanie zamówień odbywa się w godz. 8.00 - 14.00.

Szczegółowe informacje na temat dostępu do materiałów archiwalnych: udostępnianie zbiorów

Opracowanie redakcyjne rękopisu - etapy

Przed przystąpieniem do redakcyjnego opracowania rękopisu warto przeczytać tekst w całości. Celem wstępnej lektury jest ogólne zaznajomienie się z tekstem, charakterem pisma autora oraz rozeznanie w jego zwyczajach językowych i stylistyce.

1. Przepisanie rękopisu.

W pierwszej kolejności tekst nalezy przepisać dosłownie, bez zamieszczania swoich własnych zmian i poprawek. Spore utrudnienie podczas przepisywania stanowić mogą skreślenia lub dopiski autora, spowodowane faktem, że rękopisy niejednokrotnie są notatkami autora (zapisem wygłoszonego referatu, wykładu, itp.). Wszystkie tego typu uwagi autora powinno się uwzględnić, np. w postaci przypisów. Również trudne do odczytania fragmenty, nawet pojedyncze słowa, należy zaznaczyć (najlepiej w przypisie).

2. Korekta przepisanego tekstu.

Przepisany tekst warto jeszcze raz, w nowej formie, przeczytać i następnie wprowadzić ewentualne poprawki redakcyjne. Nalezy przy tym uważać, żeby, stosując pewne zmiany w formatowaniu tekstu, nie naruszyć oryginału.

Przykładowo, wyróżnienia w tekście dokonane przez autora (np. podkreślenia) należy zachować, można jednak zmienić sposób wyróżnienia (np. bold, kursywa). Ważne jest, aby w całym tekście zachować jednolitą konwencję.

3. Opracowanie redakcyjne

Podział na strony lub karty

W przepisanym tekście należy oznaczyć podziały na strony (karty) oryginału. Odpowiednią informację wstawiamy w nawiasach kwadratowych w tekście (nawet jeśli podział strony wypada w połowie wyrazu, to tam wstawiamy nawias). Stosowane są dwa sposoby podziału tekstów:

  1. foliacja (na rękopisie ponumerowane są tylko karty - tj. każda karta posiada numer po jednej stronie. Wówczas [k. 1] oznacza kartę pierwszą, [k. 1v] oznacza drugą stronę karty pierwszej, etc.
  2. paginacja (na rękopisie ponumerowane są obie strony kart). Wówczas podział oznaczamy tak, że [s. 1] oznacza stronę pierwszą (w domyśle: pierwszej karty), [s. 2] oznacza stronę drugą (w domyśle: pierwszej karty), [s. 3] oznacza stronę trzecią (w domyśle: drugiej karty), etc.

Opisujemy również karty nienumerowane, jeśli takie są częścią manuskryptu.

Podział na akapity

To jeden z najtrudniejszych etapów prac redakcyjnych. Niekiedy rękopis nie daje jednoznacznych informacji dotyczących podziału tekstu. Należy postępować bardzo ostrożnie, aby nie zniekształcić znaczenia tekstu.

Rozwinięcia skrótów i informacje pomocnicze

Jeśli autor stosował skróty, należy je rozwinąć, zaznaczając dodane fragmenty w nawiasie kwadratowym.

Przykład:
rękopis: Odczyt w Tow. Filoz. w Krak.
zmiana: Odczyt w Tow[arzystwie] Filoz[oficznym] w Krak[owie]

Również wszelkie informacje dodatkowe, brakujące słowa (wynikające z kontekstu) możemy wstawić do tekstu w nawiasach kwadratowych.

Opis manuskryptu

Poprawne opracowanie manuskryptu wymaga podania informacji o lokalizacji materiału (archiwum, biblioteka, zbiory prywatne, etc.). Należy podać również wszelkie informacje umożliwiające zlokalizowanie rękopisu (np. sygnatura). W opisie podajemy również informacje dotyczące fizycznych własności manuskryptu (liczba i wymiary kart, stan zachowania, lub informacja o tym, że praca jest dostępna na mikrofilmie). Można również załączyć istotne informacje o historii manuskryptu i informacje o historii samego utworu (często manuskrypt jest jedną z wersji tekstu).

Modernizacja tekstu

Rękopisy, które powstały przed wprowadzeniem dzisiejszej normy językowej, zawierają bardzo często odmienne od tej normy formy językowe (fleksja, ortografia, interpunkcja). Dla dzisiejszego czytelnika brzmią one archaicznie, dziwacznie, czasem mogą nawet utrudniać rozumienie tekstu - dotyczy to głównie materiałów bardzo starych). W wielu przypadkach teksty muszą zatem ulec modernizacji (uwspółcześnieniu). Zabieg ten jednak nie zawsze jest wskazany - wiele zależy od celu publikacji tekstu oraz potrzeb czytelnika.

  1. Nie modernizujemy tekstu, gdy przyjmujemy stanowisko historyka (literatury, filozofii, języka, itp.), czyli chcemy oddać tekst jako materiał źródłowy w całkowicie oryginalnej formie.
  2. Tekst poddajemy modernizacji, gdy jego treść z założenia ma wartość głównie merytoryczną. W takich przypadkach uwspółcześnienie tekstu poprzez ujednolicenie językowe czyni go przystępniejszym w odbiorze, jak również staje się podstawą do dalszych opracowań.

Podstawowe zasady modernizacji tekstu:

  1. Nie wolno naruszać indywidualnych cech języka autora ani językowych cech znaczących (np. kryterium autorskiego wyboru spomiędzy istniejących współcześnie form fleksyjnych).
  2. Warto korzystać z opracowań z dziedziny historii języka oraz z odpowiednich słowników, celem rozpoznania systemu językowego autora (indywidualizmu, wpływu gwary i języków środowiskowych) i prawidłowości odmian językowych od błędów16.

Przykład opracowania rękopisu

Manuskrypt przed i po opracowaniu

rkp.jpg

Tekst po opracowaniu:
[…]
W ostatnich jednak kilkunastu latach zdobyła tak bezpośrednie, niemal namacalne dowody w różnych nowo odkrytych albo nowo zbadanych zjawiskach mikroskopijnych, że dzisiaj17 uważamy ją za jedną z najpewniejszych i najwięcej podstawowych teorii fizycznych. Równocześnie w ostatnich 20 latach pojęcia atomistyczne objęły zakres elektryczności i optyki, powstała teoria elektronów atomów elektryczności i teoria promieniowania, a na tle tych samych pojęć wyjaśniły się także do pewnego stopnia tak zagadkowe początkowo zjawiska promieniotwórczości.

Wbrew przewidywaniom [Ernsta] Macha i [Wilhelma] Ostwalda zwyciężył w nauce nie fenomenalizm tylko spekulatywny atomizm. Tak zatem cała niemal fizyka dzisiejsza jest przesiąknięta na wskroś atomistyką, tj. dążeniem do wytłumaczenia zasadniczych zjawisk fizycznych, jako skutku współdziałania [k. 2]
[…]18

Pytania kontrolne:

  1. Czy w rękopisie zastosowano paginację czy foliację?
  2. Jakich zabiegów redakcyjnych dokonano na tekście?
  3. Czy coś poprawiono?

Typy prac filozoficznych

Jedną z ważniejszych umiejętności filozofa jest rozróżnianie typów prac filozoficznych i umiejętność poprawnego korzystania z ich różnorodności.
Forma pracy jest jednym z narzędzi umożliwiających wyrażanie myśli i służy do osiągnięcia konkretnego filozoficznego celu. Nie ma więc jednej uniwersalnej formy - jej użycie zależy od założonego celu.

Wprowadzenie: z historii zagadnienia

W trakcie historycznego rozwoju filozofii metody filozofowania ulegały przemianom. Szybko dostrzeżono konieczność utrwalania na piśmie rozważań filozoficznych - pozwalało to utrwalać własne przemyślenia i pozwalało operować szerszym zasobem materiału do przemyśleń. Filozofia - mimo protestów niektórych wielkich filozofów19 - z upływem czasu stała się dziedziną, w której główna działalność koncentruje się na pracach pisemnych.

Każda epoka w dziejach filozofii charakteryzuje się tym, że preferowane są pewne charakterystyczne typy wypowiedzi. Czytając dawnych filozofów warto zwracać uwagę na porzucone dziś formy (np. dialog). Kwestia formy rozważań filozoficznych najściślej opracowana i usystematyzowana została w scholastyce.

Niniejsze opracowanie ma przybliżyć najpowszechniej używane obecnie formy wypowiedzi filozoficznej. Poniższy podział nie jest podziałem systematycznym, nie jest również wyczerpujący - jest to raczej przewodnik dla osób pragnących podjąć działalność filozoficzną.

„Sokrates: […] Przede wszystkim […] jest jedna zasada, od której się wyjść musi w każdej porządnej dyskusji. Przede wszystkim potrzeba wiedzieć, o czym się mówi, albo cała dyskusja na nic, bezwarunkowo” (Platon, Fajdros, XIII, 237 C)20.

„Sokrates: Tych słów lekceważyć nie trzeba, Fajdrosie, które mędrcy mówią, ale się zawsze przyjrzeć potrzeba, co też oni mówią. Toteż i tych słów teraz nie odrzucimy z góry” (Platon, Fajdros, XLII, 260 A).

Sprawozdania i streszczenia

Charakterystyka

Jest to jeden z najprostszych typów prac filozoficznych. Ze swej istoty prace takie mają w większości charakter odtwórczy. Mimo to można wskazać w nich elementy twórczości własnej. Kryją się w tym, że każde relacjonowanie poglądów jest z konieczności ich interpretacją. Właśnie element interpretacji (który przejawia się nawet w wyborze tego, co uznajemy za istotne), decyduje w głównej mierze o wartości opracowania tego typu.

Sprawozdania i streszczenia są dobrą wprawką filozoficzną - zmuszają do zdobycia umiejętności poprawnego relacjonowania obcych poglądów. Wbrew pozorom jest to trudna sztuka, która wymaga nauki i doskonalenia21. Jej filozoficzne znaczenie jest oczywiste22.

Jak pisać sprawozdania?

Sprawozdanie jest relacją z konkretnego wydarzenia (konferencji, wyjazdu, wystawy, itp.) spisaną przez jego uczestnika. Poniżej znajdziesz kilka wskazówek, jak pisać sprawozdanie oraz jakie podstawowe informacje powinny się w nim znaleźć.

  • wymagane jest podanie daty i miejsca wydarzenia, które relacjonujemy
  • na początku należy wymienić organizatorów, ewentualnie bardziej charakterystycznych uczestników (np. w przypadku konferencji - prelegentów)
  • informacje o przebiegu zdarzeń powinny być przedstawione chronologicznie - unikajmy chaosu w kompozycji pracy
  • wybór relacjonowanych faktów zależy od autora sprawozdania, niemniej jednak warto wyróżnić wśród nich najważniejsze kwestie
  • opis wydarzeń powinien być obiektywny, warto jednak podkreślić walory (lub wskazać niedociągnięcia), pod warunkiem, że nie zdominują one pracy - sprawozdanie ma charakter głównie informacyjny
  • sprawozdanie powinno być zwięzłe i konkretne - nie rozpisujemy się szczegółowo o każdym punkcie programu

przykład sprawozdania: sympozjum Newtonowskie sympozjum Nauka-Religia-Dzieje

Zastosowania

Wartość tego typu prac wynika z ich zastosowań:

  • mogą być one źródłem informacji dla innych osób (np. sprawozdanie z konferencji)
  • są narzędziem do opracowania zadanego tekstu filozoficznego
  • są narzędziem organizowania nauki (pozwalają łatwo ogarnąć dużą ilość materiału)

Na co zwrócić uwagę?

Oto zbiór sugestii (wskazówek), które mogą pomóc przy pisaniu prac tego typu.

  • Czy zrozumiałem relacjonowane zagadnienie? (Co wydaje mi się niejasne? Dlaczego?)
  • Czy sprawozdanie jest adekwatne?
  • Czy uchwycone zostały wszystkie istotne kwestie? (Dlaczego wybrane kwestie uznałem za istotne?)
  • Czy język pracy jest komunikatywny? (Czy ktoś inny, albo ja sam po upływie czasu, będzie w stanie zrozumieć streszczenie?)
  • Czy praca nie została celowo odczytana tendencyjnie?

recenzje

Recenzje

Recenzja należy do trudniejszych rodzajów prac filozoficznych - zawiera elementy streszczenia, lecz ponadto krytyczne uwagi Autora, co nadaje im cechy pracy twórczej. Najtrudniejszym elementem jest krytyka, gdyż wymaga ona dużych kompetencji filozoficznych i dużej odpowiedzialności za prezentowane słowa.

W filozofii przedmiotem recenzji najczęściej jest konkretna książka o tematyce filozoficznej (rzadziej popularnonaukowej lub innej).

Cele recenzji

  • Zaprezentowanie czytelnikowi nowej na rynku wydawniczym książki.
  • Sprawozdawcza analiza treści.
  • Ocena książki (ewentualnie rekomendacja).
  • Polemika filozoficzna - to jeden z ważniejszych sposobów filozofowania.
  • Wskazania, w jakim kierunku należy rozwijać problematykę.

Struktura recenzji

1. Wstęp

We wstępie powinny się znajdować nastepujące informacje:
* autor i tytuł recenzowanej książki (warto zamieścić krótką informację o autorze książki),
* wydawnictwo, w przypadku pozycji zagranicznych również informacje związane z przekładem,
* geneza powstania książki (jeśli ją znamy),
* powód, dla którego chcemy recenzować daną książkę,

2. Część sprawozdawcza

Jest to część recenzji, w której dokonujemy prezentacji treści książki, zawiera zatem następujące elementy:
* prezentację struktury dzieła (podział na części, rozdziały),
* przedstawienie problemów (w nawiązaniu do tytułu książki),
* krótkie omówienie zasadniczych wątków poruszonych przez autora książki, w tym również wstępne spostrzeżenia i ocenę dokonaną przez recenzenta
* uwagi odnośnie odbiorcy książki

3. Część krytyczna

Jest to szczególnie ważna część w recenzji - przedstawia przemyślenia i opinię recenzenta związane z omówionym wcześniej dziełem. Ustosunkowanie się do dzieła jest zadaniem trudnym - wymaga podania argumentów przemawiających za naszym stanowiskiem i dążenia do jak najbardziej obiektywnego ujęcia problemu.

Krytyka w filozofii dzieli się na dwie grupy:

  1. Krytyka zewnętrzna - argumenty formułowane są poza danym systemem (nurtem). Często jest podważana z tego względu, że opiera się na innych założeniach lub na niezrozumieniu oryginalnego stanowiska.
  2. Krytyka wewnętrzna - to najcenniejsza forma krytyki filozoficznej; tezy zbijane są argumentacją zbudowaną na tych samych założeniach. Ta forma krytyki wymaga dokładnego zrozumienia poglądów autora. Sformułowanie poprawnej krytyki wewnętrznej ważnych tez jest istotnym krokiem rozwoju myśli filozoficznej.

Inne elementy recenzji

Recenzji należy nadać tytuł23 - jest on pierwszą informacją o problematyce książki. Poza tym, ciekawy tytuł recenzji przyciąga uwagę potencjalnego czytelnika.

Recenzja musi zawierać informacje bibliograficzne recenzowanej pracy.

Różnice w wymogach

Warto zapamiętać, że charakter recenzji, jej styl, a nawet wygląd (układ elementów) jest zależny od redakcji czasopisma, w którym chcemy publikować. Trzeba zatem zapoznać się z wymogami redakcji — w tym celu dobrze jest przeczytać kilka recenzji opublikowanych w interesującym nas czasopiśmie.

Przykładowa recenzja studencka: K. Drążkiewicz, Filozofia umysłu - początek czy koniec?, Semina Scientiarum 10 (2011)

Na co zwrócić uwagę?

Oto zbiór sugestii (wskazówek), które mogą pomóc przy pisaniu recenzji (niektóre są identyczne jak przy sprawozdaniach).

  • Czy zrozumiałem relacjonowane zagadnienie? (Co wydaje mi się niejasne? Dlaczego?)
  • Czy część sprawozdawcza jest adekwatna?
  • Czy jestem kompetentny do oceny książki?
  • Czy oceny nie są jednostronne?
  • Czy własne poglądy filozoficzne nie przesłoniły wartości recenzowanej pracy?
  • Jaki charakter mają zastrzeżenia do recenzowanej pracy?
  • Czy nie używam niedozwolonej argumentacji? (np. ad personam)
  • Czy mogę wziąć odpowiedzialność za wszystkie napisane zdania?

Referaty

„Sokrates: Ale ci to będzie jasne, że każda mowa, tak jak zwierzę, musi się jakoś trzymać kupy, musi stanowić jakieś ciało indywidualne; nie może być bez głowy i bez nóg, ale powinna mieć tułów i kończyny dobrane do siebie i z góry określone całością” (Platon, Fajdros, XLVII, 264 C).

Referat jest ustną formą prezentacji wybranego zagadnienia - polega na wygłoszeniu przed audytorium opracowanego wcześniej tematu, a następnie podjęciu wraz z słuchaczami dyskusji. Celem referatu jest więc nie tylko przedstawienie „suchej treści”, lecz zasygnalizowanie ciekawych problemów, postawienie ważnych pytań.

Jak przygotować się do referatu?

  • Wstępne przygotowania mają charakter ogólny, ich celem jest zorientowanie się w temacie referatu, w tym kontekście warto zwrócić uwagę na następujące kwestie:

sformułowanie tematu (na początku może być przybliżone),
jakie informacje powinny być zawarte w referacie (stworzenie planu referatu),
jakie materiały będą potrzebne do przygotowania wystąpienia

  • Referat, mimo, iż jest wypowiedzią ustną, warto przygotować również w postaci pisemnej. Jej forma zazwyczaj zależy od preferencji prelegenta - mogą to być luźne notatki, wypunktowanie najważniejszych kwestii, streszczenie, czy nawet dość dokładne spisanie planowanego wystąpienia. Umożliwia to zebranie i uporządkowanie myśli - wygłaszanie referatu „z głowy” może okazać się prezentacją chaotyczną, trudną w odbiorze. Ponadto towarzysząca prelegentowi trema, nawet lekka, również może powodować zamęt myślowy, powodując tym samym gorszy efekt wystąpienia.
  • Do wygłoszenia referatu przygotowujemy się na podstawie książek, artykułów filozoficznych, popularnonaukowych, itp., warto w związku z tym zwrócić uwagę na odpowiedni dobór literatury. Jest to bardzo ważne, gdyż, po pierwsze, przygotowując się do wystąpienia sami się uczymy (warto więc wybierać dobrą, poleconą przez kogoś literaturę), po drugie, prelegent jest dla słuchaczy znawcą tematu, czy nawet specjalistą od danego zagadnienia, powinien zatem prezentować jak najlepsze przygotowanie.
  • Referat nie powinien być przygotowywany w „ostatniej chwili” (zwłaszcza dzień przed wystapieniem!) - pierwsze sformułowania zazwyczaj są modyfikowane, ulepszane, a tego typu zabiegi wymagają odrobiny czasu. Ponadto wcześniejsze przygotowanie szkicu pozwoli na przemyślenie danego zagadnienia, lepsze zrozumienie tematu i umożliwia dalsze pogłębienia wstępnych idei i zamysłu referatu.

Jak urozmaicić swój referat?

  • Urozmaiceniem referatu może być przygotowanie prezentacji multimedialnej, która jest pomocą dla prelegenta, jak również przyciąga uwagę słuchaczy. Przygotowanie dobrej prezentacji wymaga jednak dodatkowego czasu i znajomosci pewnych wytycznych. Zasady tworzenia prezentacji znajdziesz: tutaj
  • Warto opowiedzieć jakąś bezpośrednio związaną z tematem ciekawostkę, anegdotę (zwłaszcza, jeśli referat jest dłuższy) - taki zabieg działa ożywiająco na słuchaczy. Należy przy tym uważać, żeby poprzez różne dygresje nie oddalać się za bardzo od tematu wystąpienia i nie zgubić jego zasadniczego wątku.

Przygotowując i wygłaszając referat należy zwrócić uwagę na język wypowiedzi - powinien on być przystępny, dostosowany do odbiorców, poprawny gramatycznie.

Artykuły

Artykuł jest prezentacją własnych badań nad wybranymi zagadnieniami. Jest pracą pisemną przeznaczoną do publikacji w książce, czasopiśmie, itp. W związku z tym, wiążą się z nim wymagania treściowe (merytoryczne i metodologiczne).

Charakterystyka i cele

  • Ponieważ celem artykułu jest przedstawienie czytelnikom niejednokrotnie nowatorskich, oryginalnych wyników własnych badań, ważną kwestią jest merytoryczna poprawność prezentowanych treści.
  • Każdą postawioną tezę należy poprzeć argumentami, a wszelkie wątpliwości, interpretacyjne, czy spowodowane brakiem danych, wyraźnie zaznaczyć (np. w formie pytań).
  • Artykuł powinien charakteryzować się zwięzłym stylem, zrozumiałym językiem, poprawnością gramatyczną.

Struktura artykułu

1. Wstęp

  • Przedstawienie celu artykułu, zasygnalizowanie problemu.

Warto zadbać o to, by wstęp był jak najlepiej napisany i dopracowany - jako początkowa część artykułu, może mieć duży wpływ na odbiór przez czytelnika.
We wstępie powinny się znaleźć następujące kwestie: uzasadnienie tematu - dlaczego chcemy przedstawić dane zagadnienie, w jakim aspekcie będzie ono zaprezentowane, krótka charakterystyka stanu zagadnienia (nawiązanie do historii, aktualnych badań). Ponadto można podać zwięzłą informację na temat struktury artykułu, sygnalizując podjęte w kolejnych etapach kwestie.

2. Część zasadnicza

  • Rozwinięcie zaprezentowanych we wstępie treści

W tej części wygodnie jest wprowadzić podział na rozdziały (ewentualnie podrozdziały), w których analizowane są poszczególne aspekty tematu - umożliwia to uporządkowanie myśli oraz zwiększa przejrzystość artykułu.
Jest to centralna część artykułu, opiera się na pogłębionej analizie omawianego zagadnienia. Zasygnalizowane we wstępie artykułu kwestie zostają tutaj rozwinięte, wyjaśnione. Trzeba przy tym pamiętać, że każda wprowadzona przez nas teza powinna być poparta merytorycznymi argumentami (z innych źródeł lub badań własnych) - kategoryczne stwierdzenia, nie ufundowane na odpowiedniej argumentacji źle świadczą o autorze. Ponadto należy wyraźnie zaznaczyć, które poglądy są stanowiskiem autora artykułu, a które tylko relacjonujemy - każda przytoczona myśl powinna zostać odnotowana (np. w przypisie).
Zdania, które mają charakter dygresji, lub wyjaśnienia mniej ważnego dla całości artykułu zagadnienia (np. wzmianki historyczne) warto przenieść do przypisów. Zbyt duża liczba tego typu informacji w tekście może wywoływać wrażenie chaosu.

3. Zakończenie

  • Podsumowanie, wnioski (w nawiązaniu do sygnalizowanych we wstępie artykułu problemów)

Jest to bardzo ważna część pracy, daje pewien obraz umiejętności autora w takich kwestiach, jak wyciąganie wniosków z omówionego zagadnienia i dostrzeganie wyłaniających się problemów.
W zakończeniu autor powinien odnieść się do przedstawionych w artykule tez oraz dokonać podsumowania swojej pracy: czy udało się rozwiązać wskazane problemy, jakie wnioski wypływają z przeprowadzonych badań. Dodatkowo, można wskazać dalsze perspektywy badawcze oraz kierunki rozwoju zagadnienia.

Przypisy

Przypisy w artykule powinny być ujednolicone, należy zastosować się do kryteriów wymaganych przez czasopismo (książkę), do której zamierzamy przesłać artykuł. Więcej na temat przypisów można znaleźć w rozdziale ,,Opis bibliograficzny''.

Abstrakt

Abstrakt jest streszczeniem zawierającym najważniejsze kwestie poruszone w artykule, zawiera informację o metodologii i celach pracy. Szczegółowe wymagania zależą od redakcji.

Punktacja publikacji naukowych

Publikacje naukowe w czasopismach podlegają pod system punktacji, która wliczana jest do indywidualnego dorobku naukowego autorów. Poniżej zamieszczamy aktualne informacje odnośnie punktacji.
zasady punktacji, baza polskich czasopism punktowanych

Na co zwrócić uwagę?

  • Czy zrealizowałem cele przedstawione we wstępie artykułu?
  • Czy właściwie argumentuję postawione tezy?
  • Czy wszelkie wprowadzone w artykule terminy, definicje są wyjaśnione?
  • Czy zaznaczyłem w tekście (przypisie) każdą zapożyczoną od innego autora myśl?
  • Czy wnioski końcowe wynikają z przedstawionej argumentacji?

Rozprawy

Rozprawa jest jedną z najtrudniejszych wypowiedzi naukowych lub filozoficznych.

Eseje

Esej (fr. essai - „próba”) - jest formą literacką, poruszającą problematykę społeczną, filozoficzną, naukową, itp., zawiera przemyślenia, opinie, niejednoktrotnie uwagi krytyczne na dany temat. Charakteryzuje się subiektywnym podejściem autora wobec prezentowanego zagadnienia. Wyrażone w nim refleksje autora, przedstawione są w luźniejszej, bardziej osobistej formie, niż w artykułach czy rozprawach naukowych.

Swobodny ton wypowiedzi nie powinien jednak czynić z eseju zupełnie dowolnej pracy, pozbawionej jakichkolwiek kryteriów.
Należy zatem mieć na uwadze następujące wymagania stawiane esejom:

  • bogactwo językowe: wyszukane słownictwo, figury stylistyczne (porówniania, metafory, itp.)
  • fragmentaryczność - ograniczenie się do wybranego zagadnienia
  • niekonwencjonalne, oryginalne ujęcie tematu

Za twórców eseju nowotnego uznaje się dwóch filozofów: Michela de Montaigne'a (1533-1592) oraz Francisa Bacona (1561-1626). Pierwszy z nich jest autorem dzieła Essais - „Próby” (1580), drugi - Essays (1597).

Eseje znanych filozofów:

Na co zwrócić uwagę?

  • Czy dobrze przemyślałem temat?
  • Czy esej nie jest zbyt chaotyczny?
  • Czy nie odbiegam od tematu?
  • Czy mój subiektywny punkt widzenia nie przechodzi w fantazję?

Monografie

Monografia jest pracą naukową, poświęconą danemu zagadnieniu (związanemu z konkretnym osobą, wydarzeniem, pojęciem, problemem, itp.) Powinna być opracowaniem gruntownym, szczegółowym i przedstawiać temat w sposób wyczerpujący.

Dodatkowe wskazówki do pisania prac

Literatura

  • Podczas pisania prac ważny jest odpowiedni dobór literatury - starajmy się w miarę możliwości korzystać z dobrych i solidnych książek czy opracowań, najlepiej sprawdzonych autorów (np. poleconych przez kogoś)
  • Wskazane jest zachowanie dystansu wobec niektórych materiałów internetowych. Chociaż internet jest cennym źródłem informacji i zawiera wiele interesujących i rzetelnych publikacji, należy pamiętać, że w sieci znajdują się również teksty, opracowania wątpliwe merytorycznie, zdradzające niekompetencje autora.

Korekta pracy

Jest to niezbędny etap podczas pisania pracy. Spora część poprawek zwykle wprowadzana jest na bieżąco, podczas przygotowywania pracy. Po zakończeniu pisania, praca powinna być przeczytana przez autora jeszcze raz, w całości, w celu poprawienia błędów, przyjrzenia się ostatecznej kompozycji. Podczas korekty najlepiej korzystać z wydruku - ułatwia to objęcie wzrokowo większej partii tekstu, dzięki czemu pozwala na dokładniejszą poprawę pracy.

Jak nauczyć się dobrze pisać?

Bardzo często udzielana rada - jak najwięcej czytać!
…i oczywiście pisać - jak wiadomo, praktyka czyni mistrza…

Praca zaliczeniowa

Praca zaliczeniowa jest krótką formą, z którą student filozofii spotyka się najczęściej w trakcie studiów. Prace tego typu bywają warunkiem zaliczenia niektórych ćwiczeń i wykładów monograficznych. Przed taką pracą stawiamy określone wymagania - warto je poznać, aby uniknąć niepotrzebnych nieporozumień.

Co należy wiedzieć o pracy zaliczeniowej?

Pisanie prac zaliczeniowych jest doskonałą wprawką do pisania poważniejszych prac, takich jak praca dyplomowa i artykuły naukowe. Pisanie prac niesie z sobą różne trudności, wynikające głównie z wcześniejszych problemów edukacyjnych. Jednak praktyka dydaktyczna pokazuje, że przy systematycznej pracy każdy student może nauczyć się pisania poprawnych prac.

Głównym celem pracy zaliczeniowej jest sprawdzenie, czy student opanował przewidziany zakres materiału i czy jest w stanie samodzielnie przedstawić go w krótkiej formie pisemnej. Poza tym sprawdzane są również umiejętności ogólnofilozoficzne:

  • umiejętność argumentacji,
  • analizy zagadnienia,
  • prezentacji problemu z różnych stanowisk,
  • zdolności pisarskie.

Jak widać, zakres kryteriów oceny może być szeroki, w praktyce jednak jest on bardziej zacieśniony. W związku z tym konieczne jest zdobycie informacji o kryteriach oceny pracy i wymaganiach. Wykładowca zobowiązany jest udzielić wyczerpujących wyjaśnień podczas konsultacji.

Kluczowym zagadnieniem metodycznym jest prawidłowe rozplanowanie czasu na przygotowanie pracy. Jest to bowiem proces, który powinien rozpocząć się od studiów i namysłu nad zagadnieniem, czyli o wiele wcześniej niż napiszemy pierwsze słowa. Typowy czas potrzebny na przygotowanie pracy zaliczeniowej to kilka tygodni. Jeżeli rozpoczynamy ten proces na tydzień przed terminem oddania pracy, jest już za późno na powstanie rzetelnego opracowania!

Uwaga!

Przed przystąpieniem do pisania prac naukowych należy koniecznie przemyśleć kwestie etyczne.

Czego należy się dowiedzieć?

Oczywiście namysł nad problemem pozwala sformułować najbardziej interesujące pytania. Oprócz nich warto pamiętać o kilku sprawach, które z punktu widzenia studenta mogą umknąć uwadze.

  • Termin oddania pracy - aby zaplanować działania.
  • Wymogi formalne odnośnie pracy (liczba stron, czy chodzi o strony znormalizowane?) - zob. typowe wymogi odnośnie prac.
  • Jaki ma być format przypisów? - zob. rozdział o przypisach.
  • Czy dobrze rozumiemy wymagania? (Wszystkie wątpliwości należy wyjaśnić, gdyż często okazują się istotne).
  • Czy rozumiemy temat?
  • Czy wiemy jakie teksty należy obowiązkowo przeczytać?
  • Czy wiemy jak rozpocząć poszukiwania literatury?

Rozpoczynamy pisanie pracy

Temat pracy

W sformułowaniu tematu pracy istotne jest każde słowo. Należy więc temat przeczytać bardzo uważnie, zwracając uwagę na to, czy każde słowo jest zrozumiałe w kontekście całości (czy mamy wyobrażenie problemu). Refleksja nad tematem rozpoczyna proces tworzenia pracy. Od tego, czy dobrze zrozumiemy temat zależy powodzenie całego przedsięwzięcia. Warto poświęcić więc nieco czasu na przemyślenia - najpierw zbieramy różne pomysły.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować je z prowadzącym. Warto również przedyskutować problem nawet wtedy, gdy wydaje się nam oczywisty.

Studia (poszukiwania literatury)

Po zebraniu pierwszych pomysłów należy sięgnąć do literatury przedmiotu. W tym momencie rozpoczynamy własne studia nad zagadnieniem. Treści podane podczas zajęć powinny być jedynie inspiracją. Samodzielnie należy nauczyć się opracowywanego zagadnienia - to zupełna nowość w stosunku do nauki w szkole średniej. Warto zapoznać się wcześniej z metodami poszukiwania literatury.

NB. Należy ostrożnie korzystać ze źródeł internetowych. Mają one różną wartość, a wiele z nich podaje informacje wątpliwej jakości. Zawężenie poszukiwań tylko do źródeł internetowych jest niedopuszczalne.
Niemniej już dziś można polecić pewne zasoby w Internecie.

Podczas samodzielnych studiów (wymaga to czasu spędzonego w czytelni) pojawiają się pytania i wątpliwości. Warto je notować. Przydadzą się w dalszych etapach pracy. Pytania i konkretne wątpliwości warto omówić podczas konsultacji.

Plan pracy (szkic)

Po zapoznaniu się z zagadnieniem należy zarysować na próbę kształt pracy. Najlepiej w tym celu sporządzić plan pracy. W kolejnych punktach wypisujemy główne zagadnienia, które chcemy poruszyć w pracy. Gotowy plan pozwala na ocenę, czy struktura pracy jest poprawnie (logicznie) zbudowana. Należy liczyć się z tym, że plan pracy może ulec zmianie podczas dalszych studiów i pisania pracy (gdy lepiej zrozumiemy zagadnienie).

Piszemy pracę

Zanim przystąpimy do pisania warto przypomnieć sobie podstawowe zasady pisania i redagowania tekstów naukowych. Zaoszczędzi to później czasu na poprawkach.

Od razu warto również zwrócić uwagę na jasność wypowiedzi. Autor nie może pozostawiać żadnych kwestii domysłom czytelnika (trzeba założyć, że czytelnik domyśli się odmiennie od naszych intencji). Bardzo często wiele rzeczy wydaje się oczywistych z punktu widzenia piszącego, ale z punktu widzenia czytelnika już takimi być nie muszą - umiejętność dostrzegania takich zagrożeń jest bardzo pomocna.

Innym problemem jest formułowanie zdań wielokrotnie złożonych o skomplikowanej strukturze - należy dzielić dłuższe zdania. Warto zwrócić uwagę, czy kolejne zdania wynikają z poprzednich - pozwala to uniknąć wrażenia przeskoków logicznych. Przeskoki źle świadczą o autorze, bo często ukrywają się w nich nieporozumienia, błędy rozumowania lub wątpliwe założenia.

Obowiązkiem autora jest zadbanie o to, aby został dobrze zrozumiany!

W trakcie pisania należy nieustannie odwoływać się do sporządzonego planu pracy oraz notatek.

Podział na rozdziały (opcjonalne)

Jeżeli dzielimy pracę na rozdziały, to należy zwrócić uwagę na ich logiczne ułożenie. Drugą kwestią jest to, że należy zadbać o połączenie ich w jedną całość odpowiednimi nawiązaniami. Tytuły rozdziałów powinny jak najwierniej odzwierciedlać zawartą tam treść (nie mogą obiecywać zbyt wiele!).

Typowym błędem jest opatrzenie jednego z rozdziałów tym samym tytułem, co cała praca. Taki zabieg sugeruje, że tylko ten rozdział rozwija tytułowe zagadnienie - pozostałe wydają się więc zbędne! Błąd ten ukazuje również to, że autor ma problemy z analizą zagadnienia i nie jest w stanie wyróżnić jego składowych.

Wstęp i zakończenie

Każda poprawnie zbudowana praca musi posiadać te dwa elementy.

Wstęp służy ogólnej prezentacji problematyki (tła) i wprowadza czytelnika w zagadnienie, które jest przedmiotem pracy. W końcowej części wstępu można dać krótkie streszczenie pracy.

Podstawowym błędem przy konstruowaniu wstępu jest przyjmowanie założenia, że całe zagadnienie jest czytelnikowi dobrze znane. Z drugiej strony - wstęp nie może być zbyt długi. We wstępie często wyjaśnia się podstawowe pojęcia lub przedstawia postać, której poglądy analizujemy. Warto sięgnąć do encyklopedii, słowników i innych opracowań, aby wzbogacić wstęp o interesujące wiadomości.

Wstęp musi współgrać z całością pracy, nie może również obiecywać zbyt wiele - z tego względu zaleca się, pisanie go na końcu, gdy cała praca jest już napisana.

Zakończenie ma za zadanie podsumowanie pracy. Powinno ono dawać jasną ocenę problemu albo podsumowywać stan analizy zagadnienia. Niekiedy w zakończeniu sygnalizuje się ujawnione w pracy zagadnienia, które wymagają opracowania w przyszłości (to element typowy dla prac naukowych).

Dobrze napisane zakończenie powinno być jedną z ciekawszych części pracy. Brak zakończenia dezorientuje czytelnika. Innym problemem jest to, że autor nie ma pomysłu na zakończenie, ucieka więc w ogólnikowe sformułowania.

Rozwinięcie

Główna część pracy stanowi najczęściej albo prezentację problemu filozoficznego, albo stawia pewną tezę i poddaje ją krytycznemu opracowaniu.

W pierwszym przypadku należy skupić się na analizie problemu - wyróżniamy jego składowe i relacje między nimi. Szczególną uwagę należy zwrócić na analizę tekstów źródłowych i odwoływać się do nich na poparcie stawianych tez. Przy analizie poglądów trzeba dążyć do jak najlepszego zrozumienia danego autora - jego poglądy próbujemy relacjonować własnymi słowami. Taki zabieg ujawnia często pominięte obszary zagadnienia i pozwala formułować kolejne pytania, które stanowią punkt wyjścia do dalszej analizy.

Uwaga: podczas pisania pracy może zajść konieczność cofnięcia się do wcześniejszych części i przepracowania ich. To oznaka tego, że w miarę jak coraz lepiej rozumiemy problem, zmieniają się nasze poglądy i koncepcja samej pracy. Należy jednak zachować ostrożność w tym względzie (zwłaszcza przy dłuższych pracach).

Bibliografia

Na zakończenie pracy zestawiamy bibliografię wykorzystanej literatury. Podajemy w niej wszystkie prace, do których odwołujemy się w przypisach. Nie podajemy prac bez odwołań!

Poprawiamy pracę

Lektura pracy

Po zakończeniu pisania pracy warto odłożyć ją na pewien czas (minimum tydzień).
Napisaną pracę należy przeczytać. W tym celu należy wydrukować pracę.
Badania psychologiczne pokazują, że poprawki dokonywane w edytorach są mniej dokładne (zapewne wydruk pozwala lepiej skupić uwagę).

NB. Z punktu widzenia wykładowcy doskonale widać prace, które nie przeszły procesu poprawek na wydruku.

Podczas pierwszego czytania należy skupić się przede wszystkim na logicznej strukturze pracy (argumentacja, uzasadnienia tez). Należy czytać uważnie, mimo że tekst wydaje się znany!

Redakcja tekstu

W dalszej kolejności poprawiamy zauważone błędy stylistyczne i inne błędy. Pracę należy przejrzeć pod kątem zgodności z wymogami redakcyjnymi.

Praca ze słownikiem

W pierwszej kolejności korzystamy ze słowników wbudowanych w większość dostępnych edytorów. Słowniki takie pozwalają usunąć wiele błędów literowych, ale nie uwzględniają one kontekstu występowania słowa, mogą więc prowadzić do fatalnych pomyłek.

Poniżej znajduje się przykład wzięty z jednej pracy zaliczeniowej:

Kluczowym momentem w życiu A. Einsteina było sformułowanie ogólnej teorii względności. (Autor znany lecz przemilczany)

Błąd tego typu jest niewykrywany przez automatyczną korektę. Jest on w zasadzie drobny, ale trzeba pamiętać, że tego typu błędy ośmieszają autora i mogą podważać wiarę w rzetelność opracowania!

Koniecznym elementem opracowania jest więc wykorzystanie słownika ortograficznego. Sprawdzamy:

  • wszelkie wątpliwe miejsca;
  • pisownię i odmianę nazwisk obcych (oraz zasady);
  • pisownię łączną i rozdzielną.

Konsultacje

Jeżeli mamy wątpliwości co do tego, czy praca poprawnie rozwija temat, albo czy spełnia wymagania warto udać się na konsultacje. Dyskusja nad spisanym tekstem może być bardzo owocna i może znacząco przyczynić się do pogłębienia filozoficznych treści.

Praca dyplomowa

Niniejszy rozdział poświęcony jest przybliżeniu podstawowych informacji o pracach dyplomowych. Ten typ pracy jest ukoronowaniem każdego stopnia studiów filozoficznych na Wydziale Filozoficznym UPJPII. W zależności od stopnia zmieniają się wymagania odnośnie tych prac.

Okladka_Eco_Podrecznik.jpg

Bliższe informacje na temat wymagań i sposobu pisania tych prac wykraczają poza ramy kursu „Metodyka pracy naukowej i obsługa komputera” na I roku studiów I stopnia. Wiedzę tę należy zdobyć w trakcie konsultacji z promotorem (dotyczy prac licencjackich) lub w trakcie uczestnictwa w seminarium naukowym (studia II i III stopnia). Pracom dyplomowym poświęcona jest zresztą bogata literatura, niestety uwzględnia ona często wymogi specyficzne dla nauk ścisłych (zob. bibliografia).

Dla studentów filozofii warto polecić pracę: Umberto Eco, Jak napisać pracę dyplomową. Poradnik dla humanistów, tłum. G. Jurkowlaniec, Wydawnictwo UW, Warszawa 2007.

Wybór tematyki pracy i promotora

Tematyka pracy i promotor pracy są ze sobą zwykle ściśle związani.

Wybór tematyki powinien być procesem związanym z całym okresem studiów. Poznając różne działy filozofii, już od pierwszego roku studiów warto przypatrywać się swym zainteresowaniom filozoficznym. O ile na początku studiów naturalne jest, że nie wiemy który dział nas interesuje, o tyle pod koniec drugiego roku taka sytuacja jest oznaką problemów. Oczywiście nie chodzi o to, aby student miał już wówczas gotowy temat pracy, ale powinien być świadom swych uzdolnień i preferencji filozoficznych.

Wybór promotora ma nieco inny charakter. Promotor ma być naszym przewodnikiem — będzie kierował rozwojem badań związanych z pracą, będzie również służył pomocą. Gdy mamy już określone zainteresowania filozoficzne, przy wyborze promotora należy się kierować kompetencjami danego naukowca. Warto w tym celu nieco wcześniej zorientować się, jakie zajęcia prowadzi, przeczytać jego wybrane prace, a nawet wybrać się na konsultacje.

W wyborze nie należy się kierować pogłoskami, sympatiami a nawet ocenami innych studentów (własne oceny mogą być skrajnie odmienne). Warto pamiętać, że wybór promotora wpłynie istotnie na charakter pracy. Powodzenie współpracy z promotorem zależy od obu stron, ale z pewnością bez własnego zaangażowania nie uzyska się efektów — promotor nie może przygotować pracy za studenta!

Na studiach I stopnia promotor wybierany jest na początku III roku (do końca października).

Kompozycja pracy dyplomowej

Uwaga!

Przed przystąpieniem do pisania prac naukowych należy koniecznie przemyśleć kwestie etyczne.

Praca dyplomowa jest pracą o charakterze naukowym. Często jest to w naszym życiu pierwsza praca o takim charakterze, warto więc poznać dokładniej jej specyfikę.

Temat i tytuł pracy

Ustalenie tematu pracy jest jednym z kluczowych etapów w tworzeniu pracy dyplomowej. Oznacza to, że zakończony został etap poszukiwania problemu. Od tego momentu rozpoczyna się etap przygotowań: zbierania literatury i studiowania jej. Ukoronowaniem tego etapu jest sformułowanie pierwszej wersji tematu pracy.

O czym warto wiedzieć?

  • Temat pracy nie może być zbyt szeroki — praca, która go rozwija musiałaby być zbyt duża. To częsty problem początkujących naukowców, ale takie niespodzianki przydarzają się nawet doświadczonym badaczom, kiedy odkryją niespodziewane perspektywy badawcze. Zyt szeroki temat może odsunąć termin zakończenia pisania pracy w nieokreśloną przyszłość.
  • Temat pracy powinien podejmować jedno zagadnienie (w miarę konkretne) — lepiej dobrze przeanalizować jeden problem (nawet dość skromny), niż źle poruszyć wiele spraw. Ten problem związany jest z pokorą, konieczną cechą każdego badacza.
  • Temat powinien być jasny i komunikatywny, a jego zakres musi się dokładnie pokrywać z zakresem pracy. Unikajmy więc pięknych poetyckich tytułów na rzecz może mniej wzniosłych, ale za to jak najbardziej precyzyjnych. Trzeba mieć na uwadze to, że podstawowym pytaniem recenzenta jest pytanie o zgodność pracy z tematem — jeśli źle zinterpretuje on „upiększony” tytuł, to praca zasłużenie może uzyskać nawet ocenę negatywną! Obowiązkiem autora jest zapewnienie tego, aby do takich pomyłek nie dochodziło.
  • W praktyce, w pracach filozoficznych (licencjackich i magisterskich) dobrze jest koncentrować się wokół poglądów wybranego myśliciela (albo ich małej grupy) — pozwala to na sformułowanie interesującego i dobrego tematu, który przy odpowiedniej pomocy promotora nie będzie zbyt szeroki.
  • Według obecnych zwyczajów redakcyjnych tytułów prac, rozdziałów, podrozdziałów nie kończymy kropką. Kropka może natomiast oddzielać tytuł od podtytułu, jeśli nie są rozdzielone graficznie.

Gromadzenie materiałów

Kluczowym zagadnieniem w przygotowaniu pracy jest zgromadzenie materiałów. Należy rozpocząć od kwerendy bibliograficznej.

Ważne jest zorganizowanie pracy:

  1. Robimy notatki z prac i artykułów — na osobnych kartkach zapisywanych jednostronnie (najlepiej, gdy opis zajmuje jedną kartkę). Jeżeli z danej pracy notatka jest bardzo krótka, to i tak warto poświęcić jej kartkę. W przyszłości łatwiej będzie odpowiednio poukładać notatki, gdy przystąpimy do tworzenia planu pracy i podziału na rozdziały. Koniecznie zapisujemy informacje bibliograficzne o pracy (później trudno je odnaleźć!).
  2. Robimy wypisy — warto wynotować ważne dla nas cytaty. Od strony technicznej postępujemy podobnie jak w przypadku notatek. Koniecznie zapisujemy dokładne informacje bibliograficzne (później trudno je odnaleźć!).
  3. Gromadzimy kserokopie — na pierwszej stronie zawsze należy od razu zapisać dane opisu bibliograficznego. Wycieczki do czytelni w trakcie pisania, tylko w celu uzupełnienia opisu bibliograficznego, bywają niezwykle irytujące! Warto oznaczać wybrane fragmenty na kserokopiach, można notować również uwagi i pytania na marginesach. Nie wolno natomiast notować w wypożyczonych książkach!

Struktura pracy i plan

Budowa pracy dyplomowej jest w zasadzie rozwinięciem budowy prac zaliczeniowych. Temat główny należy podzielić na mniejsze problemy, które ujmujemy w rozdziały. W pracach dyplomowych (lic. i mgr) zwykle jeden z rozdziałów poświęca się przeglądowi problematyki. Student wykazuje się dzięki temu znajomością zagadnienia, a dobrze opracowany przegląd problematyki ma dużą wartość.

Z racji tego, że prace dyplomowe są większymi utworami należy zawsze przygotowywać plan. Tytuły rozdziałów (i ew. podrozdziałów) powinny spełniać te same wymogi co tytuł pracy. Plan pracy powinien być wynikiem współpracy z promotorem — dobrze jest omówić plan i poddać go dyskusji w trakcie seminarium. Nie należy bać się zmiany planu pracy w trakcie formułowania zagadnienia, natomiast z większą ostrożnością należy podchodzić do zmian po rozpoczęciu pisania.

Konstrukcja rozdziałów

Rozdział pracy jest autonomiczną całością. Dobrze więc, gdy rozpoczyna się od krótkiego wprowadzenia. We wstępie do rozdziału można umieścić krótkie streszczenie treści rozdziału, które pozwoli czytelnikowi lepiej zrozumieć zamysł autora. W zakończeniu rozdziału warto podsumować treść rozdziału. To również dobre miejsce na wnioski.

Wstęp, zakończenie

Szczególnymi rozdziałami są Wstęp i Zakończenie. Z reguły nie numerujemy ich, nawet jeśli inne rozdziały posiadają numerację.

Zakończenie ma podsumować całą pracę. To miejsce na ocenę głównej tezy, wnioski i ew. zarysowanie przyszłych problemów badawczych.

Wstęp ma stanowić wprowadzenie do zagadnienia poruszanego w pracy. Często we wstępie umieszcza się wyjaśnienia, dlaczego temat pracy powinien zostać opracowany oraz wyjaśnienia przyjętych rozstrzygnięć. Wstęp — ze względów praktycznych — pisze się jako ostatni. Ułatwia to sprawdzenie, czy zapowiedzi ze wstępu zostały zrealizowane.

Przypisy

Przypisy należą do obowiązkowych elementów pracy — mają przede wszystkim dokumentować pochodzenie cytatów i omówień.

Przed rozpoczęciem pisania pracy należy skonsultować z promotorem, jaki styl przypisów powinien zostać zastosowany w pracy. Nie istnieje bowiem jeden styl akceptowany przez wszystkich naukowców. W trakcie pisania pracy warto wpisywać do tekstu wszelkie informacje bibliograficzne.

Bibliografia

Jest to obowiązkowy rozdział pracy dyplomowej. W spisie zestawiamy wszystkie cytowane prace (nie umieszczamy prac niezacytowanych).

Bibliografię umieszczamy w pracy po zakończeniu.

Bibliografia ukazuje użyte przez nas prace. Powinna grupować je według założonego klucza (trzeba ustalić to z promotorem). W pracach filozoficznych z reguły przyjmuje się podział na prace źródłowe i opracowania, w razie potrzeb dzieli się te dwie kategorie.

Niezależnie od wybranego klucza bibliografia musi być uporządkowana (np. alfabetycznie) i ujednolicona (każdy wpis w tym samym formacie).

Warto zwrócić uwagę na dopracowanie bibliografii. Często rzut oka wprawnego recenzenta pozwoli dostrzec, czy spis został dobrze opracowany. Bardzo często jest to pierwsze wrażenie z kontaktu z pracą — warto zadbać, aby było ono jak najlepsze.

Spis treści

Praca dyplomowa powinna posiadać spis treści (wymóg formalny). Spis ten zawiera uporządkowaną listę tytułów rozdziałów, podrozdziałów (niekiedy tworzona jest struktura bardziej rozbudowana) wraz ze wskazaniem numeru początkowej strony.

Spis treści umieszczamy na początku pracy (po wymaganych stronach) albo na samym końcu (za bibliografią).

Jak opracować spis treści?

Wiele osób przygotowuje ręcznie spis treści, ale wadą tego rozwiązania jest to, że często występują rozbieżności między spisem a treścią pracy. Jest to poważna wada spisu!

Zalecane jest automatyczne stworzenie spisu treści, które jest stosunkowo łatwe. Co więcej, taki spis treści automatycznie aktualizowany jest przed każdym wydrukiem pracy, nie ma więc problemów z rozbieżnościami (niekiedy mogą natomiast pojawić się problemy formatowaniem).

Pisząc pracę należy stosować do tytułów rozdziałów, podrozdziałów odpowiednie style: „Nagłówek 1”, „Nagłówek 2”, itp. (nazwy te mogą się nieco różnić w praktyce). Ważne jest to, aby hierarchiczna struktura podziału tekstu była odzwierciedlona w stylach tytułów.

Spis treści w Ms Word

Spis treści w Open Office Writer

opis dla Open Office Writer (WIKIBOOKS)

Jak oceniane są prace dyplomowe?

Sposób oceny prac dyplomowych zależny jest od poziomu studiów:

  1. studia I stopnia — pracę ocenia promotor (opiekun pracy). Pozytywna ocena jest podstawą do przystąpienia do egzaminu dyplomowego.
  2. studia II stopnia — pracę ocenia promotor i recenzent (ocena z pracy jest średnią z dwóch ocen); przygotowują pisemne recenzje; obie oceny muszą być pozytywne, aby uzyskać dopuszczenie do obrony pracy.
  3. studia III stopnia — na wniosek doktoranta Rada Wydziału otwiera formalnie przewód doktorski (zatwierdzany jest wówczas temat pracy i wybierany jej promotor). Po złożeniu rozprawy (wraz z wymaganą dokumentacją), Rada Wydziału wyznacza dwóch recenzentów pracy (co najmniej jeden z nich musi być zatrudniony w innej uczelni). Jeżeli recenzenci wystawią pozytywne recenzje pracy i doktorant zda egzaminy doktorskie, dopuszczany jest on do ostatniego etapu — publicznej obrony pracy. W przypadku pozytywnego wyniku obrony, komisja egzaminacyjna decyduje o zgłoszeniu do Rady Wydziału wniosku o nadanie stopnia naukowego doktora. Po nadaniu przez Radę Wydziału tytułu doktora konieczne jest opublikowanie rozprawy (dopuszczona jest możliwość publikacji jej części), aby otrzymać dyplom doktora podczas uroczystych promocji.

Zakończenie studiów licencjackich

Poniżej znajdują się odnośniki do informacji, z którymi koniecznie należy się zapoznać przed końcem studiów licencjackich (najlepiej na początku III roku):

Wymagania odnośnie prac dyplomowych

Obowiązkowe elementy prac licencjackich, magisterskich i doktorskich (w kolejności ich występowania w pracy).

  1. Na początku pracy:
    1. strona tytułowa (link zapasowy);
    2. strona z opisem bibliograficznym pracy, abstraktem i słowami kluczowymi (link zapasowy);
    3. spis treści;
  2. Na końcu pracy:
    1. bibliografia;
    2. strona z oświadczeniem o zgodzie na udostępnienie pracy (link zapasowy) — konieczny jest własnoręczny podpis;
    3. strona z oświadczeniem kierującego i autora pracy (link zapasowy) — konieczny jest własnoręczny podpis autora i promotora;
  3. Oprawa i załączniki:
    1. oprawa egzemplarza archiwalnego (zob. uwagi poniżej), pozostałe w typowych oprawach
    2. płyta CD z zapisaną pracą dyplomową (format pliku DOC) w kopercie. Płytę należy umieścić wewnątrz pracy, na okładce, w doklejonej do niej kopercie formatu K-10 (127*127 mm). Płyta CD musi być opisana — w opisie należy zawrzeć:
      • imię i nazwisko,
      • nr albumu,
      • data egzaminu,
      • tytuł pracy,
      • nazwisko promotora,
      • wydział,
      • uczelnia;

Uwaga!

  1. Jedna kopia pracy przechowywana jest w Archiwum UPJPII. Należy więc przygotować przynajmniej jeden egzemplarz pracy zgodnej z wymogami archiwum: praca zszyta, w okładkach tekturowych (oprawa u introligatora), druk dwustronny. Istotne jest, że okładki muszą być przycięte do tej samego formatu co karty pracy (tj. A4). Typowe oprawy introligatorskie mają większy format niż A4 i nie mieszczą się na półkach w archiwum.
  2. Przy składaniu pracy dyplomowej należy dołączyć odpowiednie podanie oraz życiorys zawodowy. Wzory podań do pobrania:

Etyka pracy naukowej i prawa autorskie

Etyka pracy naukowej

Przed naukowcem stoi odpowiedzialność za prawdę. Pociąga to za sobą wysoko postawione wymagania etyczne. Aby im sprostać, nie wystarczy sama wola - potrzebna jest wiedza, jak zdobywać wiedzę(!) i jak komunikować ją innym. Nauka rodzi różne pokusy związane ze współzawodnictwem, sławą i (niekiedy) pieniędzmi. Wszystkie one mogą prowadzić do zaprzepaszczenia tej wielkiej wspólnej wartości, jaką jest wiedza i nauka.

Nauka ze swej istoty jest działalnością intersubiektywną. Wiedza naukowa musi być przekazywalna, zrozumiała dla innych, a doświadczenia możliwe do powtórzenia (weryfikacji). Naukowcy tworzą wspólnotę ludzi - wspólnymi siłami starają się coraz dokładniej odkrywać prawdę o rzeczywistości.

Uczciwość intelektualna

Plagiat

Plagiat jest formą kradzieży cudzego utworu (lub części). Autor plagiatu czerpie korzyści z przypisywania sobie autorstwa cudzego tekstu.

Plagiat jest jednym z najcięższych przewinień w pracy naukowej. Drugim jest fałszerstwo. Oba dyskwalifikują każdego naukowca.

Filozof jest szczególnie powołany do dbałości o prawdę (filozofia wszak to umiłowanie mądrości), ciąży na nim duża odpowiedzialność związana z wagą poruszanych problemów i łatwością pobłądzenia.

Jasność

Filozof musi starać się określać granice swej niewiedzy („wiem, że nie wiem”). Trzeba mieć odwagę do mówienia „nie wiem”. Bardziej wartościowe jest uczciwe wyrażenie swej niewiedzy, niż maskowanie jej ogólnikami i niejasnościami! Bez uczciwości wobec siebie i innych oddalamy się od filozofowania (pozostają tylko pozory).

W obliczu błędów

Trzeba wyrobić w sobie umiejętność przyznawania się do błędów (przed sobą i przed innymi). W przeciwnym wypadku będziemy utwierdzać się w błędnej tezie, że istnieją ludzie nieomylni (dlaczego zwykle myślimy w tym kontekście o sobie?!).

Dystans do własnych błędów jest konieczny, aby umieć korzystać z krytyki filozoficznej. Choć każdy twórca jest emocjonalnie związany ze swym dziełem, to musimy założyć, że nie wszystko udało się nam ująć perfekcyjnie. Krytyka jest tak cenną metodą dlatego, że każdy z nas dostrzega inne aspekty sprawy, a konfrontacja tych ujęć pozwala zbudować bardziej adekwatny obraz rzeczywistości.

Podsumowując: musimy dążyć do perfekcji, ale trzeba mieć jednocześnie świadomość, że nie da się jej łatwo i szybko osiągnąć. Taka postawa jest wyrazem dojrzałości filozoficznej. To coś, czego nie da się nauczyć teoretycznie - to trzeba samemu przeżyć.

Rzetelność i odpowiedzialność autora

W pracy naukowej istotną wartością jest rzetelność. Praca napisana byle jak, zawierająca niezweryfikowane lub błędne dane, pomyłki, duże niejasności — nie tylko irytuje czytelnika, ale może doprowadzić go do popełnienia nieświadomych błędów.

Autor każdej pracy naukowej musi mieć świadomość, że czytelnik mu ufa — spoczywa zatem na nim wielka odpowiedzialność, aby nie zawieść tego zaufania. Jeżeli z nierzetelności popełnimy błąd, to może się on rozpowszechniać. O wiele trudniej będzie nam wielokrotnie sprostować błąd, niż raz a dobrze opracować dany temat. Wielu czytelników przyjmuje zasadę, że jeżeli ktoś myli się w drobnych rzeczach, zapewne tym bardziej będzie się mylił w rzeczach wielkich. Niestety zasada taka sprawdza się nad podziw często!

Nierzetelna praca prowadzi również do ośmieszenia autora. Praca jest świadectwem, jakie wystawia sobie autor!

Uwaga!

Szczególną uwagę należy zwrócić na rzetelność opracowania krytyki innego autora, albo też kontrowersyjnych. Są to miejsca, w których rzetelność jest kwestią kluczową.

Własność intelektualna i prawa autorskie

Sprawy związane z uczciwością intelektualną nie są kwestią etyczną. W Polsce (i w większości państw) część powyższych zagadnień jest związana również z odpowiedzialnością prawną. Sprawy te reguluje Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Należy zapoznać się z treścią ustawy. Dla ułatwienia poniżej zestawione zostały najważniejsze (z punktu widzenia filozofa) zapisy ustawy.

USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (wybór)

Art. 1.

1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).

2. Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Art. 4.

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:
1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
2) urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
4) proste informacje prasowe.

Art. 15a.

Uczelni w rozumieniu przepisów o szkolnictwie wyższym przysługuje pierwszeństwo w opublikowaniu pracy dyplomowej studenta. Jeżeli uczelnia nie opublikowała pracy dyplomowej w ciągu 6 miesięcy od jej obrony, student, który ją przygotował, może ją opublikować, chyba że praca dyplomowa jest częścią utworu zbiorowego.

Art. 29. (tzw. prawo cytatu)

1. Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym
wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. […]

Art. 115. (Odpowiedzialność karna)

1. Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. […]

Komentarz – warunki korzystania z prawa cytatu:

a) cytat musi być wyróżniony (nie może być wątpliwości, co jest tekstem autora, a co cytatem);
b) musi być wyraźnie oznaczony co do autora (imię i nazwisko) i źródła – nie wystarczy wzmianka w bibliografii! (zob. art. 34);
c) cytat musi być uzasadniony celem;
d) cytat pełni funkcję pomocniczą (nie zastępuje głównej konstrukcji pracy);
e) dopuszczalna wielkość cytatu nie jest określona, ale nie może sprawiać wątpliwości, czy nowe dzieło jest samoistne.

Dla zainteresowanych

Źródło: Tekst ujednolicony ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PDF).
Zobacz również:


część II Komputer dla filozofa


Wprowadzenie

Część II - Komputer dla filozofa

Dzisiaj technika pozwala nam niezwykle szybko i skutecznie wyszukiwać, przesyłać i obrabiać informacje. Dzięki temu zwiększyły się możliwości pracy filozofa, z czego wciąż wielu jeszcze nie zdaje sobie sprawy. Internet jest miejscem, w którym zarówno znajdziemy wspaniałe, ale i bezwartościowe, słabe i błędne materiały! W humanistyce od dawna zwracano uwagę na konieczność oceny wiarygodności źródeł, co dziś w dobie Internetu staje się koniecznością. Łatwość kopiowania wytworów innych osób jest wspaniałym narzędziem przy cytowaniu, ale może rodzić pokusę plagiatu tak niegodną filozofa!!!

Technika komputerowa od kilku dekad jest dla współczesnego filozofa środowiskiem tworzenia tekstów. Komputer zajął miejsce maszyny do pisania. Kto dziś potrafi pisać na maszynie? Komputery mają tak wiele zalet w porównaniu do starych, poczciwych maszyn do pisania, że dziś już nie wyobrażamy sobie możliwości powrotu do ery przedkomputerowej. To, że doceniamy komputery nie oznacza automatycznie, że potrafimy je obsługiwać! Sztuki tej trzeba się nauczyć, zwłaszcza, że wiele osób ma już wyrobione złe nawyki. Warto więc poznać standardy i metody pracy z edytorem. Wygląd dokumentu jest świadectwem tego, kto go oddaje. Źle sformatowany tekst od razu sugeruje, że jego twórca jest dyletantem i nie zna się na obowiązujących powszechnie w środowisku filozoficznym zasadach.
To właśnie jeden z najczęściej przydających się elementów savoire-vivre filozofa!

Nota bene!
Oczywiście negatywnym świadectwem o autorze jest nieporządny układ pracy, błędy ortograficzne i stylistyczne.
Autor bierze pełną odpowiedzialność za swój tekst i musi dołożyć pełnych starań, aby był on jak najlepszy.
Filozof musi umieć pisać, wszak jest humanistą, a to do czegoś zobowiązuje!

Dysleksja nie może być powodem do zwolnienia samego siebie z reguł pisowni i tworzenia prac kaleczących język.
Występowanie tej dysfunkcji, jak każdej innej trzeba zaakceptować i traktować ją jako zachętę do wzmożenia pracy nad sobą.

Formaty plików

Formaty plików z tekstem

TXT (Text)

[http://pl.wikipedia.org/wiki/TXT]

RTF (Rich Text Format)

[http://pl.wikipedia.org/wiki/RTF]

DOC (Micorsoft Word Document)

Opis z WIKIPEDII (En)

ODT (OpenDocument Text)

Format Open Document.

PDF (Portable Document Format)

[http://pl.wikipedia.org/wiki/PDF]

Formaty graficzne

JPG

W skrócie o formacie JPG
[http://pl.wikipedia.org/wiki/JPEG]

GIF

W skrócie o formacie GIF.
[http://pl.wikipedia.org/wiki/GIF]

Format stosujemy do grafiki (obrazy o ostrych krawędziach) o niskiej liczbie kolorów (np. diagramy, wykresy, logotypy).

Zalety:

  • rozpoznawany przez prawie wszystkie programy
  • bezstratna kompresja obrazu (nie pogarsza jakości)
  • niewielki rozmiar plików z grafiką
  • koduje przezroczystość i animację

Wady:

  • zapisuje tylko 256 kolorów
  • przy zdjęciach tworzy duże pliki

Format stracił na znaczeniu, gdy objęto go prawami licencyjnymi (wygasły one w 2003 r.). Jako alternatywnę stworzono wówczas format PNG, który zajął miejsce formatu GIF.

PNG

[http://pl.wikipedia.org/wiki/PNG]
Format stosujemy zarówno do grafiki (obrazy o ostrych krawędziach) jak i do zdjęć.

Format ten (z punktu widzenia użytkownika) posiada wszystkie zalety formatu GIF. Usunięto natomiast wady GIFa: zwiększono liczbę zapisywanych kolorów, nadaje się również do przechowywania zdjęć (choć objętość jest z reguły większa niż w formacie JPG).

DJVU

Format DjVu (fr. déjà vu, i tak wymawiamy nazwę) – format dokumentów i plików graficznych przeznaczony do ich wygodnego udostępniania w Internecie.

Przeglądanie: za pomocą przeglądarki internetowej z odpowiednią wtyczką lub program djview.
Więcej informacji o formacie: [http://www.djvu.com.pl/].

Zalety:

  • format otwarty,
  • bardzo duży stopień kompresji (niewielki rozmiar pliku względem PDF),
  • z reguły wysoka jakość zapisu (rozdzielczość),
  • format dla dokumentów wielostronicowych (łatwość nawigacji),
  • przystosowany do ściągania z sieci (dość dobrze działa nawet przy wolnej transmisji),
  • szybkość nawigacji po dokumencie,
  • możliwość podziału na warstwy (np. można wyłączyć poplamione tło).

Wady:

  • Jeżeli nie spreparowano odpowiedniej informacji, nie da się wyszukiwać ani kopiować tekstu (problem często spotykany w praktyce).
  • Słabe rozpowszechnienie i problemy z obsługą formatu (np. czasopisma w BN).

Dla zainteresowanych

Tworzenie plików PDF

Pliki w formacie PDF są bardzo przydatnym narzędziem pracy humanisty.
Poniżej opiszemy procedurę tworzenia plików w formacie PDF.

Czym jest PDF i jakie ma zalety?

Format PDF przeznaczony jest przede wszystkim dla dokumentów wydrukowanych, których raczej nie będziemy już zmieniać. Przydaje się więc gdy mamy przesłać komuś naszą pracę do przeczytania, albo gdy chcemy wydrukować ją (i być spokojnym o wynik wydruku!).

Dokumenty w tym formacie mają następujące zalety:

  1. Prezentują się tak samo na każdym komputerze (!)
  2. Są niezależne od systemu operacyjnego

Tworzenie PDF w programie LibreOffice Writer (Open Office Writer)

1.Wybieramy polecenie z menu Plik/Eksportuj jako PDF
2.W razie potrzeby zmieniamy ustawienia
3.Zatwierdzamy i wybieramy miejsce (oraz nazwę) dla pliku
4.Cieszymy się dokumentem w formacie PDF

Generowanie dokumentów w formacie PDF z dowolnego programu (dot. systemu Windows)

I. Zainstalować program PDF Creator (to musimy zrobić tylko jeden jedyny raz)
1.Otworzyć stronę:
http://downloads.sourceforge.net/pdfcreator/PDFCreator-0_9_7_setup.exe?use_mirror=kent
2.Wybrać opcję Zapisz, pojawia się okno: „Zapisz jako…”
3.Wybrać miejsce zapisu: Pulpit i zatwierdzić. Rozpoczyna się pobieranie pliku instalacyjnego
4.Uruchomić plik instalacyjny
5.Zainstalować PDF Kreator

II. Przygotowanie pliku PDF (o to nam właściwie chodziło)
1.Przygotować materiał do wydruku: plik tekstowy, strona WWW, zdjęcie, etc.
2.Wybieramy opcję drukowania menu: Plik/Drukuj (File/Print) [Ctrl+C]
3.Wybieramy zakres stron (domyślnie drukuje całość)
4.Naciskamy przycisk Drukuj (Print)
5.Pojawia się okno PDF Kreatora – możemy wpisać informacje o pliku i ustawić opcje
6.Zatwierdzamy i wybieramy miejsce (oraz nazwę) dla pliku
7.Cieszymy się dokumentem w formacie PDF

III. Odinstalowanie programu PDFCreator (w razie potrzeby)
1.Menu główne (Przycisk Start)
2.Wybieramy Panel sterowania
3.Wybieramy Dodaj lub usuń programy
4.Szukamy na liście PDF kreator i odinstalowujemy

Opracowanie tekstów (zasady)

W niniejszym rozdziale opisane zostały podstawowe wymagania dotyczące opracowania redakcyjnego tekstu. Zgrupowane tu zostały zagadnienia związane z techniczną i formalną stroną zagadnienia. Uwagi dotyczące redakcji tekstu można znaleźć tutaj.

Uwaga!

Brak podstawowego opracowania tekstu jest wyrazem braku szacunku dla czytelnika lub dla redakcji, której przekazujemy pracę.

Układ strony

Typowy układ strony stosowany w pracach zaliczeniowych i dyplomowych można opisać następująco.

Format strony A4 (210mm×297mm)
Marginesy 2,5 cm
Nagłówek i stopka 1,5 cm (jeżeli występują w tekście)
Font (krój czcionki) Times New Roman24
Stopień czcionki (wielkość) 12 pt
Interlinia 1,5 wiersza

Należy zapamiętać: prace drukujemy zawsze wykorzystując tylko jedną stronę kartek.
W przypadku oprawianych prac dyplomowych dodajemy margines na oprawę równy 1 cm (lewy margines liczy wówczas łącznie 3,5 cm, prawy - bez zmian, czyli 2,5 cm).

Formatowanie tekstu i akapitów

  • Tekst pracy justujemy (tj. wyrównujemy do obu krawędzi) — nadaje to pracy elegancki wygląd, ułatwia jej czytanie i pozwala uniknąć wątpliwości co do miejsca złamania akapitów. Z reguły justowanie ustawiamy następującą ikoną (lub podobną): icon_align_justify.png
  • Prace pisane w języku polskim dzielimy na akapity. Akapity wyróżniamy wcięciem. Nie stosujemy dodatkowej linii odstępu dla wyróżnienia akapitu25.
  • Podział na akapity uzyskujemy naciskając klawisz [Enter]. Nie stosujemy klawisza [Enter] do zakończenia linii wewnątrz akapitu! Dzięki temu unikniemy kłopotów z formatowaniem tekstu.
  • Jeżeli pierwszy wiersz nie posiada wcięcia, to możemy je uzyskać na dwa sposoby:
  • za pomocą jednego wciśnięcia klawisza tabulacji [Tab];
  • ustawiając wcięcie pierwszej linii we właściwościach akapitu.

Numeracja stron

  1. Konieczne jest numerowanie stron każdej pracy.
  2. Nie stawiamy numerów na stronach tytułowych! Uwzględniamy jednak stronę tytułową w numeracji (następna strona po tytułowej nosi numer 2, etc.).
  3. Numery stron stawiamy najczęściej na środku u dołu strony (stopka). Jeżeli stosujemy asymetryczne rozłożenie numeracji, to należy pamiętać, aby numer znajdował się przy zewnętrznej krawędzi strony.

Jak sformatować tekst w edytorze?

Więcej informacji na temat pracy z tekstem i formatowania można znaleźć tutaj:

  1. Praca z tekstem - Word 2003;
  2. Zbiór porad z oficjalnej strony Word 2007.

Znaki interpunkcyjne w tekście

Zasady ogólne

Znaki interpunkcyjne stawiamy zawsze bezpośrednio za wyrazem. Innymi słowy, znak interpunkcyjny przyklejamy do wyrazu — odstęp jest zawsze po prawej stronie znaku.
Uwaga: Reguła ta nie dotyczy kresek poziomych.

Nawiasy otwierające przyklejamy do następnego wyrazu, a nawiasy zamykające do wyrazu poprzedzającego.

Warto zapoznać się z syntetycznym spisem reguł i typowych błędów przygotowanym na użytek tłumaczów UE:
Interpunkcja w kilku punktach”, na podstawie tekstu prof. Jerzego Podrackiego opracował Damian Weymann26.

Cudzysłowy

W tekście stosujemy cudzysłowy: „” (tzw. drukarskie) lub «» (tzw. francuskie, stosowane gdy mamy cudzysłów w cudzysłowie).

Przykład (tekst zagnieżdżonego cytatu specjalnie wyróżniono tu podkreśleniem)

Piotr Skarga w Kazaniach sejmowych często odwołuje się do Biblii. Wzmacnia to stylizację religijną tego utworu, jak na przykład w tym fragmencie: „Gdy lud on wybrany króla sobie prosił od Samuela, sędziaka onego i kapłana, który jemi na on czas rządził, mówi Pismo, iż się to Samuelowi nie podobało, iż rzekli: «Daj nam króla, aby nas sądził». I żałował się na nie przed Panem Bogiem, modląc się. A P[an] Bóg mu powiedział: «Usłuchaj głosu ludu tego we wszytkim, o coć mówią: bo nie ciebie, ale mnie porzucili, abych nad nimi nie królował»”.

Symbole cudzysłowów francuskich « » można uzyskać w następujący sposób:

  • wybierając w edytorze polecenie \Wstaw\Symbol i wskazując odpowiednie znaki z tablicy
  • z klawiatury Mac (programisty): « [Alt]+[\] oraz » [Alt]+[Shift]+[\]
  • z klawiatury Linux: « [Alt]+[9] oraz » [Alt]+[0]
  • z klawiatury Windows: « [Alt]+[0][1][7][1] oraz » [Alt]+[0][1][8][7]; ewentualnie « [Alt]+[1][7][5] oraz » [Alt]+[0][1][7][4]; (cyfry zawsze są wybierane z klawiatury numerycznej przy wciśniętym klawiszu [Alt])

Interesujące wiadomości na temat cudzysłów można znaleźć w polskiej Wikipedii, na temat cudzysłowów w różnych językach w wersji angielskiej (zob. zwł. doskonała tabela porównawcza!).
Więcej na ten temat typografii cudzysłowów znajdziecie w artykule R. Chwałowskiego.

Kreski poziome (dywiz, półpauza, pauza)

„Kreskologia stosowana”:

- „dywiz” = dzieli wyrazy
„półpauza” = łącznik (np. „biało–czerwony”)
„pauza” = myślnik (znak interpunkcyjny)
Niekiedy ze względów estetycznych przyjmuje się następującą konwencję:
- dywiz i półpauza (najkrótsza kreska)
pauza (kreska średniej długości)

Zagadnienie to budzi liczne wątpliwości mimo ujęcia go normami. Warto zapoznać się ze stanowiskiem Rady Języka Polskiego. Polecam również
artykuł Roberta Chwałowskiego.

Zbiegi znaków interpunkcyjnych

Jeżeli w tekście dochodzi do zbiegu znaków interpunkcyjnych, to warto stosować się do następujących zasad:

  1. Kropkę stawiamy zawsze jako ostatni znak. Jeżeli cytowane zdanie ujmujemy w cudzysłów, to kropkę zamykającą ostatnie zdanie przenosimy za znak cudzysłowu.
  2. Oznaczenie przypisu stawiamy z reguły przed znakiem interpunkcyjnym (dotyczy to również kropki)27. Wyjątkiem od tej reguły jest nawias zamykający, wykrzyknik i pytajnik — w tych wypadkach znak przypisu stawiamy po wymienionych znakach.
  3. W przypadku zbiegu wielokropka i kropki na końcu zdania pomijamy kropkę zob. poradnia językowa PWN

Zob. również porady językoznawców dotyczące znaków interpunkcyjnych.

Strona tytułowa

Znormalizowana strona tytułowa jest wymagana w pracach dyplomowych. Zwyczajowo stosuje się ją również w pracach zaliczeniowych — podnosi ona wartość estetyczną pracy. W tym przypadku należy odpowiednio ją zmodyfikować.

Znormalizowana strona tytułowa w UPJPII (link zapasowy)

Wymagania odnośnie prac dyplomowych

Prace dyplomowe, ze względu na ich wagę, przygotowuje się według ściśle określonych wymagań formalnych. Niezachowanie wymogów formalnych może być przyczyną trudności ze złożeniem pracy, a dodatkowo negatywnie wpływa na ocenę.

Spis wymogów dotyczących prac dyplomowych na Wydziale Filozoficznym UPJPII.

Słownik pojęć

W niniejszym rozdziale użyto wiele pojęć z zakresu technologii druku. Wiele z nich może być nowością, warto skorzystać więc z następującej pomocy:
Słownik pojęć związanych z przygotowaniem i drukiem tekstów.
Więcej informacji na ten temat można znaleźć również w Wikipedii.

Dla zainteresowanych

Czym jest strona znormalizowana?
Artykuły o typografii autorstwa Roberta Chwałowskiego
Porady redakcyjne ze strony MS STUDIO

Zaawansowana praca z edytorem

Poniższe uwagi odnoszą się do typowego programu do edycji tekstu, takiego jak MS Word lub LibreOffice Writer (dawnej: OpenOffice.org Writer). W zależności od wersji programu, sposób wywołania niektórych funkcji może się różnić od opisanego w tekście. Należy wówczas skorzystać z informacji dostępnych w pomocy do programu, z którego korzystamy (aby wywołać pomoc zwykle wystarczy nacisnąć klawisz F1).

LibreOffice Writer

LibreOffice_icon.jpg

LibreOffice jest darmowym i w pełni legalnym oprogramowaniem, który można zainstalować na swoim komputerze w zasadzie niezależnie od używanego systemu operacyjnego. LibreOffice jest to pakiet biurowy stworzony na bazie kodu popularnego OpenOffice.org.

Na zajęcia wybrany został ten program ponieważ jest bardziej stabilny od innych produktów komercyjnych. Co prawda niektóre operacje mogą być nieco mniej intuicyjne, ale z pewnością są logiczne. Warto zapoznać się z otwartym oprogramowaniem, które stało się już standardem w środowisku studenckim.

Podczas zajęć korzystać będziemy z wersji przenośnej, którą można również zainstalować na własnym pendrive. Proszę we własnym zakresie pobrać pliki do instalacji wersji przenośnej, można również zajrzeć na stronę http://portable.info.pl/libreoffice-portable/

Osobom, które do tej pory nie korzystały z pakietu LibreOffice lub chcą rozwinąć swe umiejętności polecam stronę: Przepis na LibreOffice.

Podstawowe techniki pracy z tekstem

Interlinia, wcięcia i wyrównywanie tekstu

W LibreOffice własności związane z rozmieszczeniem tekstu ustawiamy dla akapitów. Jeżeli chcemy zmienić ustawienia dla całego tekstu, to wówczas należy zaznaczyć całość (kombinacja klawiszów [Ctrl]+[A]).

Ustawień dokonujemy w oknie wywoływanym z menu: Format -> Akapit
LibreOffice-okno-Akapit.png

W zakładce Wcięcia i odstępy ustawiamy i kontrolujemy (dla tekstu polskiego):

  • Wcięcie - pierwszy wiersz (wcięcie akapitowe, zwykle 1.5 cm)
  • Wcięcie - przed tekstem, wcięcie po tekście (0 cm)
  • Odstęp - od góry, odstęp - od dołu (0 cm)
  • Interlinia (1.5 wiersza)

W zakładce Wyrównanie ustawiamy i kontrolujemy:

  • Wyrównanie - do lewej i prawej
  • Ostatni wiersz (do lewej - bez rozciągania)

Podziały stron

Jeżeli chcemy, aby dana część tekstu rozpoczęła się od nowej strony należy wstawić ręcznie podział strony.
Podziały stron wstawiamy :

  • z menu: Wstaw -> Podział ręczny -> Podział strony
  • kombinacją klawiszów: [Ctrl]+[Enter]

Uwaga: należy stosować takie rozwiązanie tylko w dobrze uzasadnionych przypadkach (np. początek rozdziału w pracy dyplomowej). W przeciwnym przypadku podziały te mogą być źródłem kłopotów przy poprawianiu tekstu.

Numeracja stron

W pracach numerujemy wszystkie strony za wyjątkiem strony tytułowej!

Wyliczenia i numerowanie

Warto zapoznać się z artykułem na temat poprawnych wyliczeń oraz związanych z nimi zasad interpunkcyjnych w LibreOffice.

Nagłówki, plan dokumentu i spis treści

Zalecane jest korzystanie z mechanizmu nagłówków. Edytory oferują odpowiednie style („Nagłówek 1”, „Nagłówek 2”, etc.), które nadajemy tytułom. Style o kolejnych numerach pozwalają utworzyć hierarchiczną strukturę (tytuły rozdziałów, podrozdziałów, paragrafów…).

Warto wiedzieć, że style można ustawiać dla akapitów za pomocą łatwych do zapamiętania kombinacji klawiszów:
[Ctrl]+[1] = Nagłówek 1; [Ctrl]+[2] = Nagłówek 2, … [Ctrl]+[0] = Treść tekstu (domyślnie).

Do nawigacji w dokumencie warto używać narzędzia Plan dokumentu. Pozwala ono na obejrzenie logicznej struktury dokumentu, a nadanie odpowiednich nagłówków powoduje, że plan ukazuje hierarchiczną strukturę.

Konsekwentne stosowanie nagłówków pozwala na automatyczne wygenerowanie spisu treści publikacji.

Spis treści

Wstawianie spisu treści z użyciem narzędzi edytora pozwala uniknąć większości błędów związanych z kompozycją. Dzięki temu spis treści będzie zawsze odpowiadał temu, co znajduje się w pliku. Automatyczne tworzenie spisu treści bazuje na zdefiniowanych w tekście nagłówkach. Jeżeli jakiemuś tytułowi nie nadamy nagłówka, wówczas nie pojawi się on w spisie!

Tworzenie spisu treści w LibreOffice

Zaawansowane techniki pracy z tekstem

Zaawansowane korzystanie ze schowka

Edytory tekstu udostępniają możliwość nadania danym ze schowka wybranych postaci. Jest to pomocne szczególnie wtedy, gdy chcemy oczyścić szybko tekst z całego zbędnego formatowania i usunąć niepotrzebne elementy takie jak tabele i rysunki.

Wybieramy z menu:

Edycja -> Wklej specjalnie -> Niesformatowany tekst

Narzędzia wyszukiwania i zamiany

Dzięki zamianom automatycznym w całym tekście można usunąć popularne błędy typograficzne:

  • podwójne spacje [space][space] -> [space]
  • spacje przed kropką [space][.] -> [.][space]
  • spacje przed przecinkiem [space][,] -> [,][space]

Przypisy

LibreOffice (OpenOffice) Writer
1.Ustawiamy kursor tekstowy w miejscu, w którym ma być wstawiony przypis.
2.Wybieramy z menu polecenia: Wstaw → Przypis dolny/przypis końcowy…
3.Pojawia się okno dialogowe:
4.Domyślnie tworzony jest przypis dolny o kolejnym numerze porządkowym (w zależności od położenia w tekście). Możliwe jest również wstawianie przypisu o znaku niestandardowym.Microsoft Word 2003
1.Ustawiamy kursor tekstowy w miejscu, w którym ma być wstawiony przypis.
2.Wybieramy z menu polecenia: Wstaw → Odwołanie → Przypis dolny
3.Pojawia się okno dialogowe:
4.Domyślnie tworzony jest przypis dolny o kolejnym numerze porządkowym (w zależności od położenia w tekście). Możliwe jest również wstawianie przypisu o znaku niestandardowym. Można również wybrać opcje dotyczące położenia przypisu i numeracji, ale nie są one zalecane w pracach zaliczeniowych i dyplomowych.

Microsoft Word 2007
Postępowanie z przypisami według oryginalnej dokumentacji

Rozwiązywanie problemów z przypisami w Ms Word
W związku z prośbami studentów zamieszczamy następujące odnośniki:

Narzędzia korekty i ich wykorzystanie

a. Narzędzia -> Śledź zmiany
b. Narzędzia -> Porównaj i scal dokumenty
c. pasek narzędzi Widok/Paski narzędzi/Recenzja

Ćwiczenia

  1. Proszę poprawic tekst z pliku lub z tego pliku
  2. Proszę skopiować tekst ze strony do nowoutworzonego pliku w edytorze Encyklika Aeterni Patris
    • Proszę usunąć tabele i inne niepotrzebne elementy formatowania.
    • Proszę zastosować odpowiednie style nagłówków.
    • Proszę przygotować spis treści.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej…

Oczywiście zestaw zagadnień podany podczas zajęć nie wyczerpuje wszystkich problemów praktycznych. Jeśli chcesz ulepszyć swój warsztat (a w przyszłości zaoszczędzić więcej czasu) już dziś warto zapoznać się m.in. z następującymi tematami:


Multiwyszukiwarki biblioteczne

Rola multiwyszukiwarki jest w zasadzie zbliżona do roli komputerowego katalogu bibliotecznego. Zasadnicza różnica polega na tym, że przeszukiwane są różne katalogi.
Bazy cytowań pozwalają śledzić powiązane treściowo publikacje, a niekiedy pozwalają również na szybkie dotarcie do treści publikacji.

Kiedy stosować multiwyszukiwarkę?

Narzędzie to jest przydatne najbardziej w sytuacjach, gdy poszukujemy trudno dostępnej książki. Zadanie takie w przeszłości zajmowało ogromnie dużo czasu i często nie przynosiło oczekiwanych skutków.

Multiwyszukiwarki można z powodzeniem stosować zamiast katalogów poszczególnych bibliotek. Przydaje się to zwłaszcza w Krakowie, gdzie istnieje wiele bibliotek i dzięki informacjom o dostępności książki możemy wybrać bibliotekę, która nam najbardziej odpowiada.

Multiwyszukiwarki pozwalają również na ustalenie danych bibliograficznych prac. Dotyczy to zwłaszcza prac dawnych lub źle opracowanych edycyjnie. Warto brać przede wszystkim pod uwagę opisy z dużych bibliotek (np. BJ, BN), gdyż przygotowują je profesjonalni bibliotekarze i bibliotekoznawcy.

Jak wybrać odpowiednią wyszukiwarkę?

O wyborze multiwyszukiwarki decyduje przede wszystkim zakres przeszukiwanych katalogów i stopień rozbudowania narzędzi wyszukiwania. Pierwsze kryterium wiąże się ściśle z pracą, której poszukujemy. Drugie kryterium jest obarczone pewną dozą subiektywności - warto poznać wszystkie, aby zdecydować, która z nich jest najodpowiedniejsza.

Polecane muliwyszukiwarki (wraz z krótką charakterystyką)

NUKAT

NUKAT jest katalogiem centralnym polskich bibliotek naukowych i akademickich (zobacz aktualną listę tych bibliotek). Od lipca 2002 biblioteki te wprowadzają do NUKAT dane o swoich bieżących i starszych nabytkach (ze strony NUKAT).

NUKAT to katalog centralny polskich bibliotek naukowych i akademickich, tworzony metodą współkatalogowania. Oznacza to, że każdy opis dokumentu jest tworzony tylko raz w bazie NUKAT i kopiowany do katalogów lokalnych. […] Oprócz rekordów wprowadzanych na bieżąco, NUKAT zawiera wszystkie rekordy bibliograficzne z Centralnego Katalogu Czasopism (dawne CKTCz) i wszystkie rekordy haseł wzorcowych z Centralnej Kartoteki Haseł Wzorcowych (ze strony NUKAT).

Zaletą NUKAT jest jego centralny charakter. Stanowi on punkt odniesienia dla bibliotekarzy. Dużą zaletą jest szybkość działania.

Wadą NUKAT jest to, że nie uwzględnia wielu mniejszych bibliotek interesujących dla filozofów.

Wejście do NUKAT

WoldCat.org: The World's Largest Library Catalog

Katalog grupujący informacje na temat publikacji z całego świata. Wyszukiwarka posiada bardzo czytelny i użyteczny interfejs. Prezentuje nie tylko informacje bibliograficzne dla niezwykle szerokiego zasięgu publikacji, ale też wskazuje na biblioteki/katalogi w których dana pozycja jest indeksowana. Polskie prace często odnoszą do katalogu NUKAT, ale niekiedy możemy znaleźć inne interesujące podpowiedzi.

Ważną zaletą katalogu jest możliwość pobierania opisów bibliograficznych przez wtyczki menadżerów bibliografii (np. Zotero).

[https://www.worldcat.org/]

Inne multiwyszukiwarki

FIDKAR Federacji Bibliotek Kościelnych FIDES

Federacja Bibliotek Kościelnych FIDES została erygowana przez Konferencję Episkopatu Polski w dniu 18 marca 1995 r. Federacja zrzesza obecnie 84 biblioteki członkowskie, w tym większość bibliotek wydziałów teologicznych i wyższych seminariów duchownych w Polsce, diecezjalnych i zakonnych (informacja ze strony FIDES).

Multiwyszukiwarka FIDKAR działa w tym samym protokole z39.50 co KaRo. Jej działnie przypomina zatem nieco działanie KaRo.

Zaletą FIDKAR FIDES jest to, że jest jedyną multiwyszukiwarką umożliwiającą przeszukiwanie większości bibliotek instytucji kościelnych w Polsce. Pozwala również przeszukiwać NUKAT i kilka ważnych katalogów zagranicznych.

[Wady ]
Wady systemu FIDKAR wynikają ze specyficznej budowy katalogu:

  • w polu autor najpierw wpisujemy nazwisko, dopiero potem imię,
  • brak odsyłaczy od haseł nieużywanych do używanych (np. gdy książka opatrzona jest tylko pseudonimem autora, nie znajdziemy jej wpisując prawdziwe nazwisko autora),
  • zaawansowane możliwości wyszukiwania są mocno ograniczone możliwościami katalogów składowych - brak często możliwości zacieśnienia poszukiwań.

Wymienione wady powodują, że należy krytycznie podchodzić do negatywnych wyników wyszukiwania.

FIDKAR FIDES indeksuje kilka ważnych serwisów (dostępnych w jednej wyszukiwarce):

  1. katalogi bibliotek kościelnych
  2. katalogi prac dyplomowych (niestety nie obejmuje UPJP II)
  3. bibliografie z FIDES
  4. bibliografie z BN

Fidkar FIDES

FIDKAR M@ŁOPOLSKI

Ten regionalny FIDKAR wygląda i działa idetycznie do FIDKAR FIDES.

Zaletą tej multiwyszukiwarki jest jej ograniczenie do zasobów małopolskich, które są dla nas najłatwiej dostępne. Stąd płyną oczywiste korzyści z używania tej wyszukiwarki.

Wady są takie same jak w przypadku FIDKAR FIDES (zob. wady FIDKAR)

BR@MA - katalogi baz bibliograficznych dot. regionu
RK@M - katalogi bibliotek województwa małopolskiego (wg powiatów)
KR@K - katalogi bibl. naukowych i kolekcje specjalne

Fidkar M@ŁOPOLSKI

KaRo

KaRo (katalog rozproszony) jest wyszukiwarką korzystającą z protokołu Z39.50. Pozwala na dostęp do informacji o zasobach wielu polskich bibliotek i ułatwia wyszukanie interesujących pozycji księgarskich, czasopism lub opisów bibliograficznych. Należy go traktować jako narzędzie uzupełniające polski centralny katalog NUKAT (ze strony projektu).

Zaletą KaRo jest możliwość przeszukiwania katalogów BN (w tym NUKAT), różnorodnych bibliotek uniwersyteckich, politechnicznych, akademickich, instytutowych oraz bibliotek publicznych. KaRo ma największy zbiór przeszukiwanych katalogów (ciągle wzbogacany).

Wadą KaRo jest stosunkowo długi czas oczekiwania, szczególnie przy dużej liczbie bibliotek, co wynika z zastosowanych rozwiązań teleinformatycznych.

Wejście do KaRo

Bazy cytowań

Obecnie najpopularniejszą bezpłatną bazą jest Google Scholar. Pozwala łatwo wyszukać prace powiązane cytowaniami. Zbiory cyfrowe w otwartym dostępie są podlinkowane do wyników wyszukiwania.

[https://scholar.google.pl/]

Materiały w Internecie]

Repozytoria

Repozytorium to uporządkowany zbiór materiałów przechowywanych w postaci cyfrowej. To doskonałe źródło, w którym można znaleźć interesujące i rzadkie prace. Niekiedy znajdziesz tam bardzo rzadkie lub stare książki, które mogą być nieosiągalne w dostępnych dla Ciebie bibliotekach. Poniżej przedstawiony został subiektywny wybór miejsc, dokonany pod kątem przydatności dla filozofa.

Wirtualna Biblioteka Nauki

[http://www.wbn.edu.pl/]
Jest to miejsce, z którego uzyskujemy dostęp do najważniejszych baz artykułów i cytowań na świecie! Znajduje się tam większość znaczących prac, zarówno nowych jak i archiwalnych.

Z sieci akademickich dostęp do tych materiałów jest bezpłatny (abonament wykupiony został przez Ministerstwo). To z pewnością najważniejsze miejsce w sieci dla wszelkich poszukiwań naukowych. Trzeba się jednak liczyć z tym, że zdecydowana większość artykułów publikowana jest w języku angielskim, niekiedy również w językach konferencyjnych - to obraz współczesnej nauki dla której j. angielski stał się podstawą komunikacji (jak niegdyś łacina).

Federacja Bibliotek Cyfrowych

[http://fbc.pionier.net.pl/]
Biblioteka cyfrowa, czyli marzenie współczesnego humanisty… Wszystkie książki w zasięgu kliknięcia myszką. Wspaniała inicjatywa wielu polskich bibliotek, która umożliwia dotarcie do wielu trudno dostępnych książek i artykułów. Siłą tego przedsięwzięcia jest to, że tworzą go różnorodne biblioteki, które umieszczają we własnych repozytoriach cyforwe wersje swych najcenniejszych zbiorów, a podział pracy daje szybki przyrost zdigitalizowanych materiałów. Użytkownik natomiast dzięki odpowiedniemu interfejsowi ma dostęp do wszystkich zbiorów łącznie, istnieje również możliwość wyszukiwania w repozytoriach innych europejskich sieci bibliotek cyfrowych (Europeana).

Dla filozofów szczególnie ważne jest to, że opublikowano tam zdigitalizowane wersje wielu pierwodruków prac filozoficznych z zakresu filozofii polskiej. Można tam znaleźć również wiele ważnych opracowań i tłumaczeń (np. dotyczących filozofii Witelona).

Domena Internetowych Repozytoriów Wiedzy

[http://dir.icm.edu.pl/]
Polskie repozytorium materiałów naukowych udostępnia materiały na zasadzie Open Access. Znajdują się tu m.in. zdigitalizowane publikacje z nauk matematyczno-przyrodniczych. Książki filozoficzne (interesujące, choć niestety niezbyt liczne) można znaleźć tutaj.

Czytelnia OPOKI

[http://www.opoka.org.pl/biblioteka/]
Na serwerach katolickiego serwisu OPOKA zamieszczono wiele wartościowych materiałów z różnych dziedzin, takich jak: nauczanie Kościoła, teologia, filozofia, nauki humanistyczne, literatura i publicystyka (zwłaszcza religijna).

Internet Archive

[http://www.archive.org/]
Ogromne repozytorium zawierające m.in. zdigitalizowane teksty w wolnym dostępie. Wszystkie teksty są bardzo dobrze opracowane i dostępne w różnych formatach. W skład zbiorów wchodzą również dawne publikacje wyłączone spod praw autorskich skanowane przez Google Book.

Gallica.fr

[http://gallica.bnf.fr/]
Bogate repozytorium tekstów (głównie) francuskich.

Zeno.org, der größten deutschsprachigen Volltextbibliothek

[http://www.zeno.org/]
Obszerne repozytorium tekstów w języku niemieckim. Posiada dział filozoficzny. Zawiera dzieła w postaci hypertekstu i fotokopii.

Perseus Digital Library

http://www.perseus.tufts.edu/
Kolekcja tekstów klasycznych (greckie, łacińskie), arabskich i renesansowych. Bardzo dobre narzędzia wspomagające prace z tekstami klasycznymi!

Directory of Open Access Repositories (OpenDOAR)

[http://www.opendoar.org/find.php]
Katalog repozytoriów naukowych wraz z wyszukiwarką - jest to narzędzie pomocne do poszukiwania prac w udostępnionych zbiorach cyfrowych różnych instytucji naukowych z całego świata.

The European Library

[http://search.theeuropeanlibrary.org/portal/en/collections_all.html]
Projekt ma na celu udostępnianie dzieł kultury europejskiej; pozwala wyszukiwać materiały w 47 bibliotekach narodowych państw europejskich, w tym zbiory zdigitalizowane. Niektóre strony dostępne są w języku polskim, wszystkie – w angielskim.

Zob. również: kolekcja linków do stron bibliotek i galerii na całym świecie.

Czasopisma w sieci

Dużym ułatwieniem dla filozofów są również dostępne w Internecie artykuły z czasopism. W ostatnim czasie większość znanych na świecie tytułów tworzy archiwa internetowe, w których odpłatnie udostępniane są wszystkie materiały.

Czasopisma filozoficzne

Pełna baza polskich czasopism filozoficznych wraz z odnośnikami przygotowana w ramach projektu "Polski Indeks Filozoficzny" dostępna jest pod adresem:
[http://pif.up.krakow.pl/w.czasopisma0000.htm]

Poniżej prezentujemy wybrane czasopisma które odegrały szczególną rolę dla rozwoju filozofii polskiej oraz te szczególnie związane z filozofią uprawianą na Wydziale Filozoficznym UPJPII.

Zagadnienia Filozoficzne w Nauce

[http://zfn.edu.pl/ ]
Ośrodek Badań Interdyscyplinarnych udostępnia za darmo zasoby jednego z ważniejszych czasopism filozoficznych w Polsce. Jest to najstarsze czasopismo związane z Wydziałem Filozoficznym, działa bowiem od 1978 r.

Zamieszczone na łamach ZFN prace dają niebywałą okazję do studiów nad związkami nauki z filozofią i wiarą. Warto zwrócić uwagę na wiele artykułów pisanych przez znanych uczonych z kraju i z zagranicy; zamieszczono tam również wiele tłumaczeń ważnych tekstów filozoficznych.

Logos i Ethos

[http://czasopisma.upjp2.edu.pl/logosiethos]
Znane i cenione czasopismo Wydziału Filozoficznego UPJPII w Krakowie. Publikuje artykuły z różnorodnych obszarów filozofii.

Semina Scientiarum

[http://seminascientiarum.wikidot.com/]
Czasopismo ma charakter interdyscyplinarny (związane z Zagadnieniami Filozoficznymi w Nauce), poświęcone jest szeroko rozumianym zagadnieniom z pogranicza filozofii i nauki. Redagowane jest przez uczestników Seminarium Naukowego z Filozofii Przyrody UPJPII. Autorami publikacji są przede wszystkim studenci i doktoranci lecz czasopismo ma charakter naukowy i artykuły opublikowane w nim otrzymują punkty przyznane przez MNiSW.

Racjonalia. Z punktu widzenia humanistyki

[http://czasopisma.upjp2.edu.pl/racjonalia]
Najmłodsze czasopismo doktorantów i studentów Wydziału Filozoficznego UPJPII, dopełnia filozoficzną perspektywę Semina Scientiarum.

Przegląd Powszechny (archiwum 1884-2003)

Zasoby archiwalne w MBC
To jeden z najstarszych czasopism, niestety od niedawna już nie jest wydawane. Do II wojny światowej publikował teksty z różnorodnych dziedzin, w tym wiele interesujących prac o charakterze filozoficznym.

ZNAK (miesięcznik, Kraków)

[http://www.miesiecznik.znak.com.pl/archiwum/]
Czasopismo Znak publikowało w czasach PRL wiele ważnych prac i esejów filozoficznych, później stopniowo zaczęło odchodzić od charakteru naukowego. W sieci dostępne są zdigitalizowane numery miesięcznika z lat 1946-2006. To kolejne ważne źródło do historii filozofii polskiej.

W Drodze (Miesięcznik poświęcony życiu chrześcijańskiemu)

Miesięcznik redagowany od 1973 r. przez oo. dominikanów. Starsze numery publikowały często prace z zakresu filozofii chrześcijańskiej. Dostępne są one poprzez ARMARIUM - Dominikańską Bibliotekę Cyfrową pod adresem:
[http://bc.dominikanie.pl/dlibra/publication?id=90]

Kosmos [Problemy nauk biologicznych]

[http://kosmos.icm.edu.pl/]
Najstarsze wciąż działające polskie czasopismo przyrodnicze, założone w 1876 r. Obecnie jest to czasopismo poświęcone biologii, a na stronach znajdziemy wyłącznie materiały z wydań, które ukazały się w XXI wieku. Czasopismo wydawane jest przez Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika — organizację niezwykle zasłużoną dla nauki i kultury polskiej, która działa od 1875 roku. Więcej informacji o historii PTP im. Kopernika.

Archiwalne numery czasopisma, dokumentujące m.in. powstawanie krakowskiego ośrodka filozofii przyrody dostępne w wersji cyfrowej w zasobach Federacji Bibliotek Cyfrowych:
[http://www.sbc.org.pl/dlibra/publication?id=16459].

Repozytoria i spisy czasopism

Niekiedy w poszukiwaniach mogą być przydatne również inne czasopisma niekoniecznie związane bezpośrednio z filozofią. Głównym źródłem pozostaje obecnie Federacja Bibliotek Cyfrowych, warto poznać również inne miejsca w sieci.

Czasopisma humanistyczne

Bardzo ważne repozytorium czasopism dostępnych internetowo. Projekt realizowany przez Muzeum Historii Polski w Warszawie.
[http://bazhum.muzhp.pl/]

Dostępna jest także wyszukiwarka informacji bibliograficzny dla publikacji z tej bazy pod adresem:
[http://bazhum.pl/]

e-Kolekcja Czasopism Polskich

[http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/CKCP.html]
Zbiór wielu czasopism polskich. Rozpoczęły się prace nad przeniesieniem zbiorów e-bUW do systemu dLibra (patrz powyżej: Federacja Bibliotek Cyfrowych).

Wybrane dzieła, opracowania i materiały pomocnicze

Filozofia

Św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, tłum. o. Pius BEŁCH, O.P.

[http://www.katedra.uksw.edu.pl/suma/suma_indeks.htm]
Repozytorium zawiera zdigitalizowaną wersję tego ogromnego dzieła: 34 tomy oraz słownik (t. 35).

Theory and History of Ontology (En)

[http://www.formalontology.it/]
Autorem tej interesującej strony jest Raul Corazzon. Można znaleźć tam wiele interesujących wiadomości na temat ontologii.

Philosophical Connections (En)

[http://www.philosophos.com/philosophical_connections/index.html]
Strona ukazuje w formie hipertekstowej powiązania między ideami różnych filozofów (autor zestawienia: Anthony Harrison-Barbet). To doskonały sposób na rozpoczęcie śledzenia wpływów filozoficznych i wprowadzenie w bogactwo powiązań przenikających filozofię. Dzięki hipertekstowej formie każdy wybiera dla siebie ścieżki podróży przez gąszcz idei filozoficznych. Polecamy jako doskonałe ćwiczenie filozoficzne!

Religia

Biblia Tysiąclecia (BT)

[http://biblia.deon.pl/]
Strona zawiera starannie opracowane tłumaczenie Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu opracowane z inicjatywy benedyktynów tynieckich. Stanowi ono podstawę dla współczesnej liturgii i nadal jest jednym z najczęściej używanych polskich tłumaczeń. Wydanie internetowe oparte jest na IV wydaniu BT.

Biblia Poznańska

[http://www.maratonbiblijny.pl/?pp=bibliapoznanska]
Znany współczesny przekład Pisma Świętego, w roku 1999 została uznana przez biblistów polskich za najlepszy polski przekład Pisma Świętego (najwyżej oceniono jasność przekładu, doceniono również staranność przekładu i jego użyteczność).

Biblia w tłumaczeniu ks. J. Wujka

Do czasów wydania Biblii Tysiąclecia najpowszechniejszym było staropolskie tłumaczenie dokonane przez ks. Jakóba(!) Wujka SJ, które było sukcesywnie unowocześniane językowo. Liczne wydania można znaleźć w Federacji Bibliotek Cyfrowych, spośród nich można polecić: wydanie z początku XX wieku.

Kolekcja tekstów na stronie poświęconej osobie Stefana Kardynała Wyszyńskiego

[http://www.nonpossumus.pl/start/]
Strona zawiera Pismo Święte, Katechizm Kościoła Katolickiego, wybór dokumentów Kościoła, oraz bibliotekę w której można znaleźć cenne publikacje (np. K. Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność).

Watykańskie archiwum dokumentów Kościoła Katolickiego

Na portalu Stolicy św. Piotra można znaleźć najważniejsze teksty obowiązujące w Kościele rzymskokatolickim: [http://www.vatican.va/archive/ ]. Można tam również znaleźć dokumenty papieskie począwszy od Leona XIII do Benedykta XVI: [http://www.vatican.va/holy_father/index.htm ]. 

Źródła informacji o konferencjach, sympozjach i odczytach

Podstawowe źródła informacji

Strona główna UPJP2

[http://www.upjp2.krakow.pl/]

Polska Akademia Umiejętności (konferencje, referaty w ramach komisji, np. komisja Fides et Ratio)

[http://pau.krakow.pl/index.php/Informacje-biezace/ ]
Posiedzenia są otwarte, ale zwykle specjalistyczne.

Specjalnie dla studentów

„PAUeczka Akademicka" (Akademia Młodych), Kawiarnia naukowa

[http://pau.krakow.pl/index.php/Informacje-biezace/ ]
Zebrania otwarte, przeznaczone specjalnie dla studentów.

Encyklopedie

Encyklopedie i słowniki filozoficzne są jednym z podstawowych narzędzi filozofa. W związku z tym zostały opisane w osobnym rozdziale. Więcej informacji na temat encyklopedii.

Bibliografie

Bibliografie mają kluczowe znaczenie w fazie poszukiwania literatury do opracowania danego zagadnienia. Ostatnio coraz więcej bibliografii tworzonych jest w formie elektronicznej (baza danych), ponieważ taka forma pozwala na szybsze i bardziej efektywne poszukiwanie informacji.
Więcej informacji na temat dostępnych bibliografii.

Dla zainteresowanych

O zbiorach cyfrowych

[http://www.ebib.info/content/category/8/57/79/]
Zbiór linków i artykułów w biuletynie EBIB.

Encyklopedie, słowniki

Źródła wiedzy (opracowania encyklopedyczne)

Encyklopedie i słowniki to podstawowe źródła wiedzy, które odgrywają szczególnie ważną rolę w początkowych fazach studiowania filozofii, choć i w późniejszej pracy często się przydają. Umożliwiają one wdrożenie się w posługiwanie się specyficznym słownictwem filozoficznym i ułatwiają zrozumienie wybranych problemów. Powinny być punktem wyjścia naszych studiów nad nowym dla nas tematem. Każdy filozof jednak wie, że nawet najlepsza encyklopedia nie jest w stanie ująć całego bogactwa problemów filozoficznych.

Encyklopedie i słowniki filozoficzne

Na początek warto zaznajomić się z encyklopediami fachowymi, które opisują wybrane pojęcia i problemy filozoficzne. To podstawowe narzędzie pracy filozofa. Oczywiście można spotkać również bardziej szczegółowe słowniki dotyczące wybranej dziedziny, zagadnienia lub nawet filozofa — niestety większość z nich dostępna jest wciąż tylko w wersji drukowanej.

W encyklopediach filozoficznych (i innych naukowych, ale nie w powszechnych) każde hasło stanowi odrębny artykuł naukowy na zadany temat i sygnowane jest nazwiskiem autora. Z tego względu hasła encyklopedyczne cytowane są jako artykuły i stanowią ważny element bibliografii pracy, o czym z reguły zapominają studenci.

Poniżej prezentujemy wybrane encyklopedie internetowe, które są rzetelnym źródłem wiedzy filozoficznej. Niestety w języku polskim posiadamy tylko jedną pozycję tego typu, która prezentuje wybrane hasła z encyklopedii, która ukazała się drukiem.

Powszechna Encyklopedia Filozofii (pl)

Encyklopedia powstaje w lubelskim środowisku KUL (wydawcą jest Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu działające przy Katedrze Metafizyki KUL). Choć do opracowania haseł zapraszani są autorzy z całej Polski, to prezentuje w większości specyfikę lubelskiego stylu uprawiania filozofii. Mimo tej wady jest to obecnie największa polska encyklopedia filozoficzna, trzeba czytać jednak ze świadomością, że wiele problemów jest ujmowanych inaczej w innych encyklopediach.

[http://ptta.pl/pef/ ]

Stanford Encyclopedia of Philosophy

Najczęściej używana encyklopedia stworzona w Stanford. Wyróżnia się bardzo dobrym poziomem opracowania haseł i bogatą bibliografią dołączoną do każdego z nich. Można tam znaleźć wiele współczesnych zagadnień i nurtów filozofii, np. Philosophy of computer science.

[http://plato.stanford.edu/ ]

The Internet Encyclopedia of Philosophy

Jest to druga pod względem ważności encyklopedia filozoficzna w Internecie. Zamieszczane w niej prace są recenzowane. Poziom opracowania artykułów jest bardzo różny – niekiedy można znaleźć zdawkowe notki, które dopiero czekają na opracowanie naukowe. W przypadku niektórych opracowań stoją one na bardzo wysokim poziomie, wielokrotnie są bardziej przystępne niż w encyklopedii stanfordzkiej.
Możliwe jest wyszukiwanie alfabetyczne haseł. Istnieje również przewodnik tematyczny zbudowany na niejednorodnych kryteriach podziału, obejmujący główne działy filozofii: metafizykę i epistemologię (jeden dział), teorię wartości; podział historyczny (według wieków lub według postaci); tradycje filozoficzne; inny dział zawiera natomiast logikę, filozofię matematyki i filozofię nauki. Przed wyszukiwaniem tematycznym warto się więc zapoznać bliżej z tą strukturą.

[http://www.iep.utm.edu/ ]

Interdisciplinary Encyclopedia of Religion and Science

Cenna pomoc w badaniach nad relacjami nauki i wiary. Zawiera wiele haseł dotyczących problemów filozoficznych, ale dotyka również niektórych interesujących kwestii, które pomijane są w ogólnych encyklopediach filozoficznych, a są ważne dla filozofów zajmujących wspomnianymi zagadnieniami. Duża część haseł została opublikowana uprzednio w dwutomowej encykloedii wydanej w języku włoskim.
[http://www.inters.org/ ]

The Dictionary of the History of Ideas

Niniejszy słownik nie jest typowym słownikiem filozoficznym – przedstawia historię wybranych idei. Takie ujęcie jest jednak cenne dla filozofa, gdyż ukazuje mu, jak historycznie rozwijały się pewne idee. Stanowi to doskonałe uzupełnienie dla studiów historii filozofii i stanowi doskonałe wprowadzenie do systematycznych studiów wybranego zagadnienia.
W sieci dostępne są 4 tomy słownika z pierwszej edycji z lat 1968-1973.
[http://etext.lib.virginia.edu/DicHist/ ]

Encyklopedie ogólne

Encyklopedie wymienione w tym dziale pozwalają rozwijać wiedzę ogólną, która jest nieodzowna dla filozofa.

Britannica Online Encyclopedia (en)

Doskonałe źródło wiedzy encyklopedycznej, dostępne obecnie również częściowo w sieci.
[http://www.britannica.com/ ]

Internetowa encyklopedia PWN (pl)

Doskonała polska encyklopedia rozwijana przez dziesiątki lat. Zawiera jednak bardzo skrótowe informacje, ale może być pomocna przy ustalaniu faktów biograficznych i pisowni nazwiska oraz imion obcojęzycznych.
[http://encyklopedia.pwn.pl/ ]

Wyszukiwarka encyklopedyczna (en)

Multiwyszukiwarka przeszukuje ponad 100 encyklopedii, słowników i innych źródeł wiedzy.
[http://www.encyclopedia.com/]

Posiada również sekcję filozoficzną pod adresem: [http://www.encyclopedia.com/sc/107184-philosophy.html]

Encyklopedie pomocne w badaniach historycznych

W tym dziale prezentujemy dawne encyklopedie tematyczne. Są one wciąż przydatne w badaniach historycznych - zawierają informacje o wielu osobach, których nie znajdziemy we współczesnych opracowaniach. Poza tym są świadectwem, jak kiedyś rozumiano pewne zagadnienia i z tego względu same w sobie mogą być wciąż interesujące.

Encyklopedia Kościelna wydana przez ks. M. Nowodworskiego

[http://www.pbi.edu.pl/site.php?s=YTYyNjllMDMwOTY4&tyt=encyklopedia+ko%C5%9Bcielna&aut=&wyd=&pg=1 ]
Jest to encyklopedia składająca się z 33 tomów wydanych w latach 1873-1933 (zobacz więcej). Udostępniana jest na serwerach Polskiej Biblioteki Internetowej (PBI).

The Catholic Encyclopedia (1917) (en)

Anglojęzyczna encyklopedia może być przydatna przy czytaniu historycznych prac, zwłaszcza z przełomu XIX i XX wieku.
[http://www.newadvent.org/cathen/ ]

Dawne encyklopedie powszechne

W ostatnim dziale prezentujemy wybrane encyklopedie powszechne powstałe przed II Wojną Światową. Są one źródłem informacji uzupełniających w badaniach historycznych. Pozwalają zdobyć informacje biograficzne o zapomnianych dziś postaciach i zagadnieniach. W ich opracowaniu brało udział wielu znanych naukowców.

S. Orgelbranda Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. 1 - T. 18 (1898-1912)

Encyklopedia udostępniona w formacie DJVU na serwerze Biblioteki Cyfrowej Politechniki Łódzkiej. Zawiera osiemnaście tomów wydawanych w latach (1898-1912). Stanowi doskonale źródło wiedzy o kulturze i nauce polskiej w XIX wieku.

[http://ebipol.p.lodz.pl/dlibra/publication?id=721 ]

Encyklopedia Powszechna Wydawnictwa Gutenberga

[http://www.gutenberg.czyz.org/ ]
Znana polska encyklopedia wydana w Krakowie w latach 1928-1934.

Encyclopaedia Britannica (1911) (en)

Sławna encyklopedia w edycji z roku 1911, stanowi dobre źródło do prac historycznych.
[http://www.1911encyclopedia.org/Main_Page ]

Pomoce językowe

Pomoce językowe (ogólne)

Słowniki

Wielki Słownik Języka Polskiego
Podstawowe i najbardziej aktualne źródło wiedzy o języku polskim. Doskonale opracowane i ciągle uaktualniane!
Obejmuje wyrazy, wyrażenia i zwroty. Zawiera informacje o definicji, wariantach, kwalifikacji tematycznej oraz odmianie. Można również zapoznać się z przykładami użycia wyrazów lub zwrotów.

Słownik języka polskiego PWN
Nieco starszy słownik wydawany przez PWN, niestety zawiera nieco mniej informacji od poprzedniego.

Wielki słownik ortograficzny PWN
Konieczny do rozwiązywania problemów z ortografią!

Korpus Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN
Korpus języka polskiego umożliwia sprawdzenie w jakim kontekście używa się danego zwrotu lub słowa w języku polskim.

Słownik wyrazów obcych PWN
Podstawowy (stosunkowo ubogi).

Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego
Doskonały słownik, kopalnia wiedzy!

Słownik angielsko polski i polsko angielski PWN
Darmowy słownik udostępniony przez znane wydawnictwo PWN. W sieci z łatwością można odnaleźć inne słowniki językowe.

Słownik Staropolski
Internetowy słownik, który może służyć pomocą przy czytaniu tekstów staropolskich nieopracowanych współcześnie.

Poradnie językowe i translatorskie

Poradnie językowe są bazą udzielonych przez językoznawców odpowiedzi na zadane przez użytkowników pytania. Dzięki tym narzędziom można znaleźć rozwiązania wielu trudnych i nietypowych problemów językowych.

Poradnia Językowa PWN

Poradnię prowadzi Redaktor Naczelny Słowników Języka Polskiego, prof. Mirosław Bańko. Pomagają mu eksperci - znani polscy językoznawcy. Współpracuje z nimi m.in. prof. Jerzy Bralczyk oraz dr Jan Grzenia (ze strony PWN).

Z powodu dużej popularności poradni i ograniczeń na liczbę zapytań, zadanie pytania graniczy z cudem. Na szczęście wiele ważnych problemów zostało już opisanych.

Uwaga!

Przed zadaniem pytania należy się upewnić, czy taki sam albo podobny problem nie został już wcześniej zgłoszony i rozwiązany. To wyraz kultury i szacunku dla prowadzących poradnie językowe.

Poradnia językowa portalu e-korekta24
Bardzo dobra poradnia dla korektorów i redaktorów tekstów. Warto skorzystać z samej poradni, jak i polecanej na portalu bibliografii poradników językowych. Zadawanie pytań do poradni jest bezpłatne, ale czas odpowiedzi nie jest określony. Oczywiście przed zadaniem pytania należy sprawdzić wcześniejsze odpowiedzi :-)

Blog "Translation Troubleshooting"
Bardzo interesujący blog, który zawiera liczne przykłady tłumaczeń, związanych głównie z tekstami naukowymi. Doskonałe miejsce do doskonalenia umiejętności językowych i translatorskich.

Słownictwo specjalistyczne

Słownictwo bibliotekoznawcze

Słownik pojęć z zakresu bibliotekoznawstwa, informacji naukowej i czytelniczej

Słownictwo religijne

Zasady pisowni słownictwa religijnego

Nauki przyrodnicze

Słownik polsko-angielski z dziedziny biotechnologii i zoologii

Wymowa wyrazów obcych

Czytając teksty filozofów obcojęzycznych (nawet przetłumaczone) warto wiedzieć, jak wymawiać ich nazwiska lub pojęcia, z którymi się tam spotykamy. Szczególnie przydaje się to w czasie przygotowania referatu, gdy będziemy mówić o pewnej osobie, jak na przykład filozof Eduard Le Roy [czyt. le rła a nie: le roj, li roj] czy Imre Lakatos (jak wymówić węgierskie nazwisko?!). W wielu przypadkach tego typu przydaje się serwis w nagraniami wymowy dokonanymi przez osoby posługujące się danym językiem:
[http://pl.forvo.com/]


Zasady tworzenia prezentacji

Korzystanie podczas wszelkiego rodzaju wystąpień publicznych (wykłady, referaty, szkolenia, lekcje itp.) z materiałów przygotowanych w postaci prezentacji multimedialnych staje się coraz bardziej powszechne. Fakt ten nie powinien dziwić — wystąpienie wsparte hasłowymi slajdami pomaga referującemu w sprawniejszym przedstawieniu danej problematyki i ułatwia odbiór informacji słuchaczom. Wszystko to jednak — pod pewnymi warunkami!

o%20prezentacjach_1

Prezentacja multimedialna, która nie została dobrze przygotowana nie tylko nie spełni swej funkcji, ale wręcz może zniweczyć plany jej autora: słuchacze mało zrozumieją z jego wystąpienie, po którym pozostanie pustka (zamiast gorącej dyskusji), zmęczenie (zamiast entuzjazmu) i poczucie straconego czasu (zamiast czasu owocnego w nową wiedzę, idee i pytania)…

o%20prezentacjach_2

Jak zatem przygotować slajdy, by zachęciły słuchaczy do poświęcenia im uwagi? Jak przygotować treść slajdów, ich zawartość graficzną, aby ich ślady pozostały w pamięci słuchaczy?

Na te i inne pytania postaramy się odpowiedzieć w tej części podręcznika.

Struktura prezentacji

Istota prezentacji multimedialnych (autoprezentacja i prezentacja)

Przygotowując prezentację multimedialną należy, po pierwsze, postawić sobie pytanie o cel — o zadanie jakie prezentacja ta ma spełnić. Przyjmując takie kryterium można zasadniczo wyróżnić dwa rodzaje prezentacji: prezentacja multimedialna, która ma stanowić uzupełnienie referatu (uzupełnienie treści przekazywanych werbalnie przez referującego) oraz autoprezentacja, czyli prezentacja stanowiąca samodzielny referat.

Formą rzadziej spotykaną jest autoprezentacja. Ponieważ ma ona stanowić samodzielne i jedyne źródło informacji dla odbiorców, jej przygotowanie wymaga umiejętnego zawarcia w niej wszelkich treści, które mogą być potrzebne do pełnego zrozumienia przez słuchaczy prezentowanej problematyki. Slajdy takiej prezentacji powinny być skomponowane w sposób przejrzysty i czytelny, w sposób jednoznaczny, nie budzący wątpliwości, np. co do wzajemnych relacji między elementami jednego slajdu bądź informacjami poszczególnych slajdów. Ponadto, informacje zawarte w takiej prezentacji stanowić powinny domkniętą, samowyjaśniającą się całość. Jeśli referujący — zgodnie z ideą tego rodzaju prezentacji — nie dopowiada nic do treści prezentacji, niczego nie wyjaśnia werbalnie musi bardzo starannie dobrać treść slajdów, tak by prezentacja mogła spełnić swoje zadanie i stanowić wystarczające (w sensie maksymalnym) żródło informacji na dany temat.

Ze względu na fakt, że prezentacje multimedialne traktowane są przez ich autorów częściej jako dodatkowe narzędzie przy referowaniu, pozostałe uwagi poświęcimy problematyce związanej z przygotowaniem tego rodzaju prezentacji.

Jakie zadanie spełniać ma prezentacja multimedialna?

Zadaniem prezentacji multimedialnej jest ułatwienie i ulepszenie jakości odbioru słuchaczom oraz ułatwienie i ulepszenie jakości przekazu nadawcy.

Dlaczego jednak „ułatwienie i ulepszenie jakości przekazu” wymieniamy dopiero na drugim miejscu? Przecież biorąc pod uwagę związki przyczynowo-skutkowe należałoby uwzględnić je jako pierwsze (jeśli nie będzie przekazu - nie będzie odbioru). Rzecz można wyjaśnić ogólnie wskazując na fakt, że jeśli prezentacja pomoże obiorcom, to pomoże także nadawcy, natomiast nie zawsze jest tak, że jeśli pomoże nadawcy, to pomoże także odbiorcom.
Dlatego, jako bardziej pierwotne zadanie prezentacji należy rozpatrywać właśnie ułatwienie i ulepszenie jakości odbioru słuchaczom. Przygotowując prezentację jej autor dobrze uczyni, przyjmując jako pytanie kierujące — pytanie: „Jak to powiedzieć, aby słuchacze dobrze to zrozumieli?”.

Z czego w tym kontekście wynika prawidłowość pierwszeństwa odbioru nad przekazem? Łatwo zrozumieć tę zależność jeśli pamięta się o tym, że autor prezentacji przygotowując ją wie, co chce powiedzieć, a zatem: zna zagadnienia, ich problematyka nie jest mu obca, rozumie istotne zależności itd., itp. Gdyby więc chciał pomóc tylko sobie i skomponować slajdy tak, by ułatwić sobie przedstawienie danej treści, wystarczyłyby mu, być może, tylko pojedyncze wyrazy, jakieś notatki, „znaczki”, które dla niego byłyby bardzo cenne, ale które nie miałyby żadnego znaczenia dla odbiorców. W tej sytuacji mogłyby one nie tylko nie pomóc w odbiorze, ale wręcz w nim przeszkodzić.

Jeśli natomiast przygotuje prezentację z myślą o słuchaczach — poszukując odpowiedzi na pytanie „jak to powiedzieć, aby słuchacze dobrze to zrozumieli?”, to prawdopodobnie będzie ona także pomocna dla niego samego. Podczas gdy odbiorcy będą mogli obejrzeć ilustracje, wykresy obrazujące dane zagadnienia, zobaczyć wzory matematyczne, obliczenia, przyjrzeć się różnego rodzaju zapisom, do których odnosi się interpretacja referującego, przeczytać najważniejsze elementy treści wystąpienia, przedstawione w postaci haseł, pojedynczych prostych zdań, uwag skomponowanych punktowo (które pozwalają na sprawniejsze śledzenie zasadniczej idei), przeczytać definicje wprowadzanych terminów (które pomagają w zrozumieniu zasadniczej idei) — nadawca będzie mógł posłużyć się prezentacją, jak dobrą „podporą”. Treści slajdów przypomną mu o zagadnieniach, które należy omówić, definicji nie będzie musiał uczyć się na pamięć — swobodnie odczyta je ze slajdu i skomentuje; układ slajdów pomoże mu w utrzymaniu dyscypliny wystąpienia, w trzymaniu się tematu…

Zatem: jak przygotować prezentację multimedialną, aby spełniła swoje zadania? „Jak to powiedzieć, aby słuchacze dobrze to zrozumieli?”

Rodzaje prezentacji multimedialnych (schemat liniowy i rozgałęziony)

Poza wspomnianymi w poprzedniej części rodzajami prezentacji multimedialnych — autoprezentacji, czyli prezentacji stanowiącej samodzielny wykład oraz prezentacji multimedialnej, stanowiącej dodatkowe narzędzie wykładu — można wyróżnić jeszcze dwa inne rodzaje prezentacji, przyjmując za kryterium strukturę prezentacji.

Biorąc pod uwagę tę cechę wskazać można na prezentację liniową oraz prezentację rozgałęzioną.

Prezentacja liniowa to taka, w której układ slajdów następujących po sobie jest ściśle określony. Przebieg prezentacji opiera się na następstwie slajdów, które tworzą prosty schemat najczęściej o budowie A-1-A-2-A-3-A-4, gdzie A oznacza slajd przedstawiający listę omawianych zagadnień, natomiast 1, 2, 3, 4… slajdy z kolejnymi zagadnieniami. Powrót do slajdu A, po omówieniu każdego zagadnienia, pozwala odbiorcy odświeżyć sobie porządek zagadnień. Zapoznawszy się bliżej z tematyką poszczególnych slajdów może systematycznie porządkować sobie dane zagadnienia i umiejscawiać je w szerszym kontekście - pośród pozostałych problemów, o których przypomina zawartość slajdu A.

Prezentacja rozgałęziona jest prezentacją o luźnej strukturze, pozwala ona na swobodne przechodzenie między poszczególnymi slajdami, które mogą być związane z sobą w różny sposób. Jej przygotowanie wydaje się trudniejsze, wymaga bowiem takiego układu treści, który — z jednej strony — pozwoli na zachowanie i wskazanie związków między poszczególnymi slajdami, natomiast — z drugiej strony — nie będzie determinował kolejności wyświetlania poszczególnych slajdów. Wymaga on od autora pewnych zdolności improwizacyjnych, ale pozwala także np. na pominięcie niektórych treści (np. w sytuacji, gdy referujący uzna je za zbędne lub w przypadku braku czasu na ich omówienie), powrót do informacji wcześniej skomentowanych, itp. W porównaniu ze schematem struktury liniowej — prezentacja multimedialna o strukturze rozgałęzionej może zostać opisana schematycznie, jako, np.: A, 1, 2, 3, A, 2a, 3a, 4, 3, 1a, gdzie A oznacza slajd przedstawiający listę omawianych zagadnień, slajdy 1, 2, 3, 4 wprowadzenie do poszczególnych zagadnień, 1a, 2a, 3a, 4a… zamknięcie poszczególnych zagadnień.
Pamiętać jednak należy, że schemat ten jest tylko przykładem - ilość slajdów poświęconych jednemu zagadnieniu może być większa (np. 1a, 1b, 1c…) lub mniejsza, podobnie — co zostało już powiedziane — inna może być kolejność ich prezentacji.

Architektura i zawartość slajdów

Funkcjonalność i estetyka (co ma prezentacja wspólnego z ekologią?)

W tej części przedstawimy ogólne, techniczne informacje, dotyczące kompozycji slajdów prezentacji multimedialnych.

Na zawartość informacyjną wybranego slajdu składa się zarówno treść (zawartość treściowa) jak i obiekty graficzne (zawartość graficzna: zdjęcia, rysunki, schematy, wykresy itp.).

„Pojemność” slajdu

Zawartość informacyjna wybranego slajdu — a zatem ilość treści lub obiektów graficznych albo zawartość treściowa i graficzna — powinna zostać skomponowana (i ograniczona) w taki sposób, aby odbiorca mógł w czasie 15 sekund dokonać jej wstępnego oglądu, pozwalającego mu na ogólne zorientowanie się w zawartości slajdu. To krótkie zetknięcie się z wyświetlonymi danymi ma decydujące znaczenie dla dalszego losu prezentowanej problematyki: odbiorca albo poświęci jej uwagę, albo nie.

o%20prezentacjach_3

Tekst na slajdzie

Ilość tekstu prezentowanego na pojedynczym slajdzie powinna mieścić się w 8—10 linijkach, natomiast liczba obiektów graficznych (zdjęć, rysunków, schematów, wykresów itp.) — nie powinna przekraczać 6 takich elementów.

Tekst powinien zostać zapisany przy użyciu czcionki o dość dużych rozmiarach, np. 24 pkt., co pomaga w percepcji. Zastosowana czcionka powinna być prosta, raczej pozbawiona ozdobników. Do najczęściej używanych i uznawanych za najbardziej czytelne należą popularne czcionki Arial (czcionka bezszeryfowa) oraz Times New Roman (klasyczna czcionka szeryfowa z niedużą ilością elementów zdobiących). Należy także zachować umiar w stosowaniu różnych czcionek w jednym tekście.

W sytuacji, gdy nastąpi potrzeba zawarcia na jednym slajdzie większej ilości tekstu (trzeba jednak podkreślić, że nie jest to korzystne rozwiązanie) — należy pamiętać o podziale tekstu na akapity. Zaleca się także wyrównanie tekstu do lewej strony lub, ewentualnie — obustronne wyjustowanie go. Powinno się natomiast unikać wyrównywania tekstu do prawej strony — taki zapis jest mniej czytelny i wymaga od odbiorcy poświęcenia większej uwagi do zlokalizowania miejsca — za każdym razem innego — w którym rozpoczyna się kolejna linijka tekstu.

Tekst a grafika

Relacja między tekstem a obiektami graficznymi, współwystępującymi na danym slajdzie zależy od tego, na co autor prezentacji chce położyć nacisk. Pamiętając o kierunku dokonywanej analizy informacji — od lewej do prawej strony — najbliżej lewej strony slajdu należy umieszczać te elementy, które są ważniejsze. Jeśli większe znaczenie w danym kontekście ma ilustracja niż tekst — ilustracja powinna znaleźć się po lewej stronie, natomiast zawartość treściowa — po prawej stronie slajdu. Jeśli zaś istotniejsza rola przypada treści — należy umieścić ją na początku a dopiero później ilustrację. Uwagi te mogą nie dotyczyć wykorzystywanych w prezentacji multimedialnej zdjęć, które „mówią same za siebie”, nie potrzebują komentarza.

Kolorystyka

Stosowana w prezentacji kolorystyka zależna jest w pewnym stopniu od charakteru przekazywanych informacji. Chcąc uwydatnić to co ważne, „zaalarmować” odbiorcę i skupić jego uwagę na danym aspekcie, warto stosować ciepłe kolory: czerwony, pomarańczowy, żółty. Natomiast dla przedstawienia informacji o charakterze neutralnym — najlepiej wybierać zimne kolory: czarny, granatowy, szary, zielony. Jak zauważa dr Tomasz Kautz: „inspiracji do takiego postępowania dostarcza nam natura. Nie przypadkowo zwierzęta i rośliny, których spożycie grozi śmiercią lub są niesmaczne – wybarwione są alarmowo w kolorach ciepłych. Kolory zimne natomiast, dominujące w naszym klimacie, stanowią barwy lasu, łąki, nieba, morza – obiektów traktowanych przez nas, z racji ich powszechności i rozmiarów, jak tło”28.

Dla ułatwienia odbioru lepiej ograniczyć ilość stosowanych barw czcionek i obiektów graficznych na danym slajdzie. Gama barw wybranego ekranu powinna zamykać się w czterech kolorach. Wprowadzenie większej liczby kolorów zwykle ogranicza percepcję.

Dla lepszej czytelności tekstu można nieznacznie zróżnicować kolorystykę poszczególnych jego fragmentów, stosując np. na przemian dwa lub trzy odcienie wybranej barwy (np. zielonej, niebieskiej) lub zapisując kolejne akapity przy użyciu różnych odcieni danego koloru.

Mając na uwadze kolorystykę slajdu należy pamiętać o tym, by zawartość treściowa i graficzna zostały dobrze skontrastowane z zastosowanym tłem. Chcąc uzyskać większą wyrazistość treści slajdu można posłużyć się inwersją kolorów liter i tła — zamiast „czarno na białym” przedstawić informacje „biało na czarnym”.

o%20prezentacjach_6

rys. Zespół Nauczycieli Doradców

Zawartość graficzna (jak prezentować i nie zniechęcić?)

Obok treści prezentacji multimedialnych ważnym ich elementem — który nie tylko może pomóc odbiorcom w zrozumieniu prezentowanych informacji, ale który może także ubogacić prezentację i odbiór uczynić przyjemniejszym — jest zawartość graficzna prezentacji. Odpowiedni układ elementów graficznych, dobór kolorystyki i umiejętne skomponowanie ich z treścią informacyjną mogą bardzo pomóc prezentacji w spełnieniu zadania, jakie jej stawiamy.

Elementy graficzne (zdjęcia, rysunki, wykresy) powinny być (podobnie, jak stosowana czcionka) możliwie proste — zawierać tylko najważniejsze informacje. Ważne jest także, aby ich rozmiar był stosunkowo duży, co zapewni lepszą czytelność. Na poprawę czytelności wpływa także regularne rozmieszczenie elementów graficznych (rozmieszczenie nieregularne robi wrażenie bałaganu i utrudnia odbiór informacji), a zatem ułożenie ich w rzędach lub kolumnach.

o%20prezentacjach_4

rys. Zespół Nauczycieli Doradców

Należy pamiętać, że w sytuacji gdy informacje prezentowane w formie graficznej są ważniejsze niż treść tekstu — zawartość graficzna powinna poprzedzać tekst, to znaczy znajdować się z lewej strony slajdu (a tekst — z prawej strony).

o%20prezentacjach_5

rys. Zespół Nauczycieli Doradców

Zawartość treściowa (jak prezentować i nie zanudzić?)

Omawiając problematykę zawartości treściowej, graficznej oraz funkcjonalności i estetyki slajdów będziemy mieć na uwadze prezentację multimedialną, która nie stanowi samodzielnego wykładu, a jedynie jego dodatkowy element. W takiej perspektywie staje się jasne, że prezentowana, wybrana treść i sposób, w jaki zostanie sformułowana, to bardzo ważne czynniki, wpływające na jakość prezentacji.

Charakter informacji na slajdach

Informacje, które przedstawiane są na poszczególnych slajdach powinny zostać starannie dobrane i mieć charakter encyklopedyczny. W praktyce oznacza to, że treść prezentacji ogranicza się do tych wiadomości, które mogą być ważne z punktu widzenia słuchaczy, pomocne w zrozumieniu czy usystematyzowaniu sobie omawianych problemów. Ważne jest więc, aby unaocznić odbiorcom istotne pojęcia, definicje stosowanych terminów, treść głoszonych twierdzeń itp. Należy przy tym pamiętać, że wybrane, prezentowane informacje powinny stanowić jedynie ilustrację tego, co prezentowane jest werbalnie, ale jednak ilustrację na tyle „nasyconą”, by odbiorcy byli w stanie, w oparciu o wyświetlane dane, sporządzić np. spójną i wartościową notatkę z wykładu.

Forma

Ze względu na esencjonalność treści zawartej w prezentacji — treści stanowiącej kwintesencję referatu wygłaszanego werbalnie — ważny jest dobór formy, w jakiej treść ta zostanie zaprezentowana. Najlepiej unikać w prezentacji formy tekstu ciągłego. Informacje wyświetlane najkorzystniej ujmować w prostych, pojedynczych zdaniach, wypunktowywać je czy wyliczać — numerując je. Takie ujęcie przekazywanych wiadomości pozwala odbiorcom na szybsze i łatwiejsze zorientowanie się w istocie danej kwestii. Ich uwaga nie jest zaprzątnięta, np. analizą kolejnych fragmentów zdania podrzędnie złożonego i interpretacją związków zachodzących między poszczególnymi zdaniami pojedynczymi, które składają się na całość. Warto wykorzystywać także inne sposoby komponowania informacji, np. rozmieszczając dane w tabelce, czy prezentując je za pomocą grafu.

Mając na uwadze esencjonalność treści prezentacji należy cytowane fragmenty ograniczać do minimum, pamiętając jednak zawsze o podaniu źródła, z którego cytat został zaczerpnięty.

Ważne elementy prezentacji

  1. Slajd tytułowy otwierający prezentację — powinien zawierać jej tytuł oraz krótką „notkę o autorze” (imię nazwisko, uczelnia lub jednostka naukowa). Można zawrzeć także czas i miejsce docelowego przedstawienia prezentacji, np. w przypadku prezentacji przygotowywanych na określoną konferencję — tytuł, data i miejsce konferencji.
  2. Po slajdzie tytułowym należy umieścić slajd z planem wystąpienia, który pozwoli odbiorcom zaznajomić się ogólnie z tym, co będzie się działo, czego tematyka będzie dotyczyć. Plan nie powinien być zbyt szczegółowy, aby już na wstępie nie zniechęcić słuchacza — dobrze skonstruowany plan, przedstawiony na początku prezentacji powinien wzbudzić zainteresowanie treścią.
  3. Korzystne jest także przygotowanie slajdu podsumowującego wystąpienie, a więc zawierającego wnioski i wskazującego np. na kolejne problemy i pytania, które — w perspektywie prezentacji — warto postawić. Taki podsumowujący slajd stanowić może zarówno pełne i porządkujące domknięcie całości prezentacji, które wydobędzie explicite jej ważne stwierdzenia, a z drugiej strony — może okazać się bardzo dobrą inspiracją do dyskusji słuchaczy z prelegentem.
  4. Istotne jest przygotowanie slajdu z bibliografią wykorzystaną do przygotowania wystąpienia (zestawiamy ją jak typową bibliografię pracy).
  5. Slajd zamykający — podziękowanie słuchaczom za uwagę.

Oprogramowanie

Do przygotowania prezentacji polecamy darmowy pakiet biurowy Open Office, który z punktu widzenia użytkownika posiada te same cechy co pakiet Microsoft Office 2003(XP). Oprogramowanie to jest darmowe dzięki społecznej pracy wielu dobrych programistów. W niektórych rozwiązaniach oprogramowanie to przewyższa nawet wspomniany produkt Microsoftu, szczególnie dobrze sprawdza się przy większych projektach.

Pobieranie

Program można pobrać za darmo tutaj.

Kompatybilność

Aby prezentacja dawała się odczytać na prawie każdym komputerze należy zapisać ją w formacie Power Point 2003 (PPT).
W tym celu należy:

  • W menu Plik (File) wybrać polecenie Zapisz jako… (Save as…).
  • Pojawi się okno dialogowe, w którym można wybrać odpowiedni format z listy rozwijalnej (Microsoft PowerPoint 97/2000/XP).

Praca z najnowszą wersją PowerPoint

Należy zapisywać prezentacje w formacie PPT. Procedura zachowania kompatybilności jak wyżej.

Literatura

  1. Tomasz Kautz, Zasady tworzenia prezentacji multimedialnych, Instytut Nauk Społecznych, Akademia Marynarki Wojennej, Gdynia 2006 (plik PDF).
  2. Porady - jak stworzyć prezentację i jak się do niej przygotować.
  3. Warsztat: jak przygotować prezentację na konferencję naukową? (Historia i Media) - interesujące uzupełnienie.

E-learning (Blackboard)

E-learning jest nowoczesnym pomysłem z dziedziny technik kształcenia.

Od roku 2010 na UPJPII wprowadzany jest pilotażowy program wykorzystania e-learningu w nauczaniu przedmiotów humanistycznych. UPJPII jest pierwszą krakowską uczelnią, która wprowadza kompleksowo e-learning do nauczania29.

Założenia dydaktyczne

Głównym celem zajęć z e-learningu podczas kursu metodyki jest zaznajomienie studentów z tym narzędziem pracy. Przy okazji studenci mają możliwość zapoznania się z częścią materiału z tego kursu drogą e-learningu. Materiały do kursu pochodzą z niniejszego podręcznika (© autorów).

Pierwsze kroki na platformie e-kursów

Wejście do platformy edukacyjnej Moodle
Każdy użytkownik (prowadzący, student) musi posiadać własne konto. Dla studentów I roku Wydziału Filozoficznego UPJPII konta te zakładane są w ramach zajęć z metodyki pracy naukowej i obsługi komputera.

Moodle-Cyfronet-login.png

W celu uzyskania hasła:

  • należy kliknąć link „Forgotten your username or password?” na stronie logowania.
  • należy wybrać odzyskiwanie na podstawie adresu e-mail "Search by email address"
  • podajemy adres używany podczas rekrutacji na studia
  • wiadomość z nazwą konta oraz z linkiem do odzyskiwania hasła zostanie przesłany na adres e-mail użytkownika.

Po wykonaniu instrukcji zawartych w e-mailu należy ustawić nowe hasło dla swego konta. Nie wolno udostępniać danych swego konta innym użytkownikom.

Materiały i testy

W ramach pilotażowego kursu nauki e-learningu studenci otrzymają zestaw materiałów, do których będą dołączone testy. Należy odpowiedzialnie podejść do rozwiązywania testów, gdyż są one formą oceny wiedzy.

W razie wątpliwości i trudności technicznych należy zgłaszać się do prowadzących zajęcia. Poprawne opanowanie takiej formy testów może przydać się w przyszłości.

Dla zainteresowanych

Bogaty zbiór artykułów na temat e-learningu można znaleźć na stronie: [http://www.learning.pl/]. Warto bliżej przyjrzeć się tej formie techniki edukacyjnej, wokół której zdążyło już narosnąć nieco mitów.


część III Jak studiować filozofię?


Wprowadzenie

Część III - Jak studiować filozofię?

Czy jest jakiś uniwersalny „sposób” na studiowanie filozofii? Czy możliwa jest jakaś metoda, która zapewni nam sukces w filozofii?

Jeżeli oczekujesz listy 10 prostych, uniwersalnych recept na sukces, które można opanować w weekend i stać się filozofem, to doskonały znak, że to już ostatnie chwile aby zacząć zastanawiać się nad swym miejscem w świecie…

Na rozgrzewkę filozoficzną proponuję zastanowienie się nad zagadnieniem: „dlaczego nie może być kilku prostych recept na sukces w filozofii?”. Jeżeli uda Ci się znaleźć przynajmniej dwie różne przyczyny tego stanu rzeczy, oznacza to, że możesz z właściwą sobie dozą krytycyzmu przystąpić do dalszej lektury.

Nie powinna Cię czytelniku teraz zdziwić lista poniższych zastrzeżeń:

  • uwagi te trzeba traktować jako wskazówki (drogowskazy) - drogę musisz znaleźć samodzielnie korzystając również z rad tych, których wybierzesz sobie jako przewodników (tutor, promotor) i mistrzów
  • wczytuj się zawsze w dzieła mistrzów i staraj się śledzić sposoby, w jaki uprawiali filozofię - intelektualny kontakt z mistrzem (choćby nawet żył on w Starożytności) jest niezastąpiony
  • nawet gdy nie zgadzasz z pewnymi propozycjami metodycznymi, zawsze staraj się zrozumieć intencje ich twórców i skutki wskazówek
  • jeżeli zdobędziesz pewność, że wiesz wszystko w filozofii, to niechybny znak, że srodze pobłądziłeś

Tutor, promotor, mistrz…

Uwagi ogólne

Uczeni dzielą się na samouków i nieuków (prawdziwy autor nieznany, sentencja przypisywana wielu sławnym ludziom)

Powyższa myśl ukazuje, w jakiej perspektywie należy patrzeć na studiowanie. Wszystkie zajęcia, współpraca z tutorem lub promotorem nie zastąpią samodzielnej nauki. Podstawą jest samodzielna praca i samodzielne poszukiwania. Świat jest jednak złożony, zatem student pozostawiony sam wobec ogromu nauki może łatwo pogrążyć się w egzystencjalnej rozpaczy wobec ogromu problemu. To mógłby być zarazem początek i koniec nauki.

Z tego powodu w studiowaniu filozofii, jak i we wszystkich innych studiach bardzo ważna jest współpraca z osobą, która pokieruje naszymi działaniami i pomoże nam w przygotowaniach pracy dyplomowej (licencjackiej, magisterskiej, doktorskiej). Trzeba nauczyć się korzystania z pomocy bardziej doświadczonych naukowców podczas konsultacji.

Podczas studiów uczymy się nie tylko treści podanych podczas wykładów, ale również (a może nawet przede wszystkim) uczymy się tego, czym jest filozofia i jej uprawianie od naszych nauczycieli. Stąd bierze się różnorodność „szkół” albo stylów uprawiania filozofii.
NB. Od razu widać dlaczego wartościowe jest samo uczestnictwo w zajęciach.

Kim jest promotor pracy?

Jaka jest rola promotora?

Jak wybrać promotora?

Wybór promotora jest ważny, gdyż decyduje w dużej mierze o tym, w jaki sposób upłynie przeszło rok naszej twórczej pracy. Dobry promotor nie tylko pomoże nam pokonać różne trudności, które pojawią się na drodze do upragnionej pracy, ale również ukształtuje nasz styl pracy i pomoże nam dobrze wykorzystać własne talenty oraz wprowadzi nas w studia interesujących zagadnień.

Czym kierować się przy wyborze promotora?

  1. Zbieżność własnych zainteresowań i kompetencji promotora - temat, który chcemy realizować powinien być zbierzny ze specjalizacją promotora. Jeśli masz na początku mgliste pojęcie o czym chcesz pisać, bardzo cenną rzeczą jest przedyskutować tę sprawę z osobą, którą byśmy chcieli wybrać na promotora.
  2. Łatwość wzajemnej komunikacji - to ważne kryterium dodatkowe, bo decyduje w dużej mierze o sukcesie. Warto zapamiętać, że łatwość ta zależy od obu stron i jest to sprawa bardzo indywidualna. Dobrą wskazówką są wrażenia z kontaktów zdobyte w czasie zajęć (choć może to być nieraz mylące).
  3. Wzór filozofowania - o ile to możliwe, dobrze aby promotor był dla nas wzorem filozofowania

Czym nie kierować się przy wyborze promotora?

  1. Cechami zewnętrzymi: aparycją, miłym głosem, etc.
  2. Obiegową opinią - może być krzywdząca dla promotora i jest tworzona z innej niż Twoja perspektywa
  3. Łatwością napisania pracy - tracisz okazję do stworzenia czegoś ambitnego i do nauczenia się wielu rzeczy, których się jeszcze nawet nie domyślasz…

Jak być uczonym?

Ta strona będzie wstępem do wspólnych rozważań nad propozycjami ks. prof. M. Hellera

Heller_Jak_byc_uczonym.jpg

Michał Heller, Jak być uczonym, Znak, Kraków 2009.

Jak myślą filozofowie?

Niniejszy artykuł ma służyć jako wstęp do dyskusji nad metodami myślenia filozoficznego.

  • Czym myślenie filozoficzne różni się od zwykłego myślenia?
  • Na czym polega znaczenie nowych metod myślenia w filozofii?
  • Czy coś łączy stawianie pytań z metodą myślenia?
Fearn_Zenon_i_zolw.jpeg

Nicolas Fearn, Zenon i żółw. Jak myślą filozofowie, tłum. Małgorzata Pawlikowska, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2007

Zobacz fragment

Dla zainteresowanych

Jednym z pierwszych utworów prezentujących krytyczną refleksję nad metodą filozofowania jest Platoński dialog Fajdros. Rozważając prezentowaną teorię retoryki, warto zwrócić uwagę na krytyczne uwagi i postulaty metodologiczne wygłaszane ustami Sokratesa.


Bibliografia

Bibliografia przedmiotowa

Poniżej znajdziesz spis literatury, która może Ci pomóc we własnych studiach. Warto zapamiętać, że własne studia nigdy nie powinny zakończyć się na podstawowym podręczniku. Dlatego zawsze zwracamy uwagę na bibliografię i sięgamy do pozycji tam wymienionych.

I. Metodyka pracy naukowej

  1. Umberto Eco, Jak napisać pracę dyplomową. Poradnik dla humanistów, tłum. G. Jurkowlaniec, Wydawnictwo UW, Warszawa 2007.
  2. Krystyna Wojcik, Piszę akademicką pracę promocyjną, wyd. Placet, Warszawa 2005.
  3. Radosław Zenderowski, Praca magisterska. Jak pisać i obronić? Wskazówki metodologiczne, CeDeWu, wyd. 3., Warszawa 2007.

Edycja i redakcja tekstów:

  1. Adam Wolański, Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, WN PWN, Warszawa 2008.
  2. Jak pisać i redagować. Poradnik redaktora. Wzory tekstów użytkowych, E. Wolańska et. al. (red.), Warszawa, WN PWN 2009.

Zobacz także: nauki pomocnicze.

II. Obsługa komputera

Wiele informacji można znaleźć w pracach wymienionych w poprzedniej sekcji. Pomocą mogą służyć również liczne i łatwo dostępne podręczniki do programów biurowych, których tu nie wymieniamy.

III. O filozofii, jej studiowaniu i uprawianiu…

  1. Michał Heller, Jak być uczonym, Znak, Kraków 2009.
  2. Nicolas Fearn, Zenon i żółw. Jak myślą filozofowie, tłum. Małgorzata Pawlikowska, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2007.

Filozofia przyrody

  1. Michał Heller, „Wstęp do nowej filozofii przyrody”, [w:] Filozofia i wszechświat, Universitas, Kraków 2006.
  2. Michał Heller, „Jak uprawiać filozofię przyrody”?, [w:] Nauka i wyobraźnia, Znak, Kraków 1996, s. 145-150.

IV. Nauki pomocnicze

  1. Adam Wolański, Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, WN PWN, Warszawa 2008.
  2. Teresa Winek, Nauki pomocnicze literaturoznawstwa, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2007.
  3. Roman Loth, Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii i edytrostwa naukowego, Fundacja Akademia Humanistyczna i Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa 2006.

Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
Wydział Filozoficzny
ul. Kanonicza 9, pok. 203, I piętro
31-002 Kraków

Oficjalna strona Wydziału Filozoficznego

Autorzy:

Korekta:

  • mgr Anna Madej